LocPT_Wiki
.Quê hương & đất nước. Tạp pín lù2.Tôn Giáo3.Công Nghệ Thông TIn 4.Nghiên cứu quốc tế5.Về chúng tôi
  • HomePage
    • 1.Nhà nghiên cứu độc lập về văn hóa,lịch sử
      • Cộng Đồng Chăm Việt Nam
        • Viết Về Tôn Giáo Bà Ni
          • Phần 2: Viết Về Tôn Giáo Bà Ni
        • TÔN GIÁO BÀ NI có tín ngưỡng riêng, thờ đa thần, thờ tổ tiên, tin vào sự luân hồi, quy luật âm dương
        • ĐẠO BÀNI DƯỚI GÓC NHÌN KHOA HỌC HỆ THỐNG
      • Minh Nhân
        • Vén màn sự thật sau hành trình theo dấu Hoàng hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại | Minh Nhân
        • Tiết lộ cuộc gặp gỡ định mệnh giữa Vua Bảo Đại và Hoàng hậu Nam Phương | Minh Nhân
          • P01-Tiết lộ cuộc gặp gỡ định mệnh giữa Vua Bảo Đại và Hoàng hậu Nam Phương | Minh Nhân
          • P02-Đám cưới của Vua Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương được định vào ngày 20/3/1934.
          • P03-Bí ẩn về ngày sinh của Hoàng hậu Nam Phương
          • P04-Cuộc đời 5 người con của Hoàng hậu Nam Phương và cách dạy "sống khiêm tốn" | Minh Nhân
      • Nguyễn Thị Thanh Thúy
        • Nhiều giả thiết mới về cuộc đời Nam Phương hoàng hậu
        • Hoàng hậu Nam Phương & các con, sự nghiệp (tóm tắt)
        • Theo dấu Hoàng hậu Nam Phương và Gia đình Huyện Sĩ.
      • Trịnh Anh Khôi
        • Loạt bài Phượng Trong Tôi - Trịnh Anh Khôi
          • Bài 13: Trong Đầu Có Chữ!
          • Bài 14: Trả Lại Em Yêu
          • Bài 15: Nỗi Lòng Cư Xá (1)
        • Cô Ba Trà tức Trần Ngọc Trà, huê khôi số một ở Sài Gòn, khoảng 1920 -1935.
        • Loạt bài Theo Dòng Lịch Sử - Trịnh Anh Khôi
          • Loạt bài Theo Dòng Lịch Sử
          • Bài 3: Miếng Bánh Tầu
          • Bài 4: Nốt Lặng Trong Đời Vua Bảo Đại
          • Bài 6: Hoa Vivace Trên Trang Sách
          • Bài 7: Một Nữ Tiến Sĩ Bí Ần & Thầm Lặng
          • Bài 8: Hơn 53 Năm Vẫn Đau Đáu!
          • Bài 9: Con Đường Không Ngắn
          • Bài 10: Gần 104 Năm, Quận 3 Sài Gòn
          • Bài 11: Vụ Xử Bắn Tạ Vinh
          • Bài 12: Tượng Hai Bà Trưng & Trần Hưng Đạo
          • Bài 13: Quả Trứng Biết Nói Quá Nhiều!
          • Bài 14: Khách Trú
          • Bài 15: Từ Richaud Đến Phan Đình Phùng
          • Bài 16: Thăng Trầm Magasin Courtinat (1)
          • Bài 17: Bạn Biết Gì Về “Xẹc” Tây?
          • Bài 32: “Tuồng Tích” Xích-Lô
          • Bài 33: Radio Saigon & Cuộc Ra Đi Của Đài Pháp-Á
          • Bài 35: Sao Gọi Là Nhà Thờ Cha Tam?
      • Viết về nhà thờ Tân Triều, Vĩnh Cửu, Đồng Nai
        • Từ du đãng Cầu Muối trở thành bậc Hiển thánh : Trần văn Hạnh.
        • Phạm Hoài Nhân - Nhà thờ Tân Triều
        • Lm. Giuse Vũ Đức Hiệp
          • Nhà Thờ Tân Triều, Vĩnh Cửu, Đồng Nai
            • P.1 - Nhà Thờ Tân Triều (Quê hương của Thánh Tử đạo Phaolô Trần Văn Hạnh)
            • P.2- Nhà Thờ Tân Triều (Quê hương của Thánh Tử đạo Phaolô Trần Văn Hạnh)
      • Nguyễn Văn Phúc
        • Hành trình thứ nhất - hướng về Trung Kỳ | Nguyễn Văn Phúc
        • Hành trình thứ nhì - từ Gia Ray đến Võ Đắc | Nguyễn Văn Phúc
        • Du lịch ở tỉnh Biên Hòa xưa
      • Nguyễn Xuân Diện
        • CÁ KHO LÀNG SO | Bài và ảnh: Vương Toàn
        • TẢO MỘ THÁNG CHẠP - Tạp văn của Nguyễn Xuân Diện
        • TẾT ÔNG TÁO - TRUYỀN THUYẾT VÀ NGHI LỄ : Truyền thuyết về Táo Quân
        • CÂY NÊU NGÀY TẾT | Bài của Cao Huy Hóa
        • Nhà văn Trần Nhương lên tiếng: BUỒN LÒNG CHỮ VIỆT HỒN TẦU
        • CÙNG SUY NGHĨ ĐỂ BỎ DẦN HỦ TỤC VÀ HƯỚNG VỀ CỘI NGUỒN VĂN HOÁ VIỆT
        • CÁC BÀI CÚNG DỊP TẾT GIÁP THÌN (2024)
      • Tôn Thất Thọ
        • Đâu là sự thật lịch sử ? về : “Bí ẩn chưa biết về dấu tích mộ tập thể dựng tóc gáy ở Biên Hòa”
      • Winston Phan Đào Nguyên
        • Ai là thủ phạm đã đốt chết mấy trăm giáo dân Thiên Chúa Giáo ở Biên Hòa và Bà Rịa vào năm 1861-1862
      • Phan Tấn Lộc
        • Chùa Bửu Phong, gần núi Bửu Long, Biên Hòa
          • Tâm sự cùng với thầy Quảng Trang, chùa Bửu Phong
        • Du lịch 4 phương
          • Cảm ơn các bạn đã cho phép Lộc đẹp trai làm hướng dẫn viên du lịch (Local Guide) 29.12.24
          • Khám Phá Thành Cổ Biên Hòa - Di Sản Lịch Sử 200 Năm
          • Travel : Sài Gòn <---> Hà Nội <---> Nam Định. Cuối tháng 11 & đầu tháng 12/2024
        • Cúng đình hàng năm tại Biên Hòa
          • Đình Trương Công Định (còn gọi là Trương Định)
          • Đình Bình Trước & Nhà hội Bình Trước - từ công sở đến di tích
          • Đình Tân Lân (Tân Lân thành phố miếu)
        • Travel Biên Hòa - Tháng 12.2024
        • Thành Biên Hòa
        • Tân Mai - vùng đất Long Lân Quy Phụng
        • Các tên địa danh cũ của phần lãnh thổ. Nay thuộc tỉnh Đồng Nai
      • Cù Mai Công
        • CƯ DÂN VÙNG ÔNG TẠ
          • LIỆU CÓ “MÈO KHEN MÈO DÀI ĐUÔI” VÙNG ÔNG TẠ?
          • CƯ DÂN VÙNG ÔNG TẠ KHÔNG CHỈ LÀ BÀ CON BẮC 54
      • Nguyễn Thanh Lợi
        • VỀ SỰ KIỆN NGUYỄN ÁNH ĐẾN CÔN ĐẢO NĂM 1783
        • Nhà vuông ở Nam Bộ
      • Chuyện xưa xứ Quảng
        • Cố Việt Bình Hương Xử Sĩ Mạc Công Mộ”..” - NGÔI MỘ CỔ CỦA MỘT KẺ SĨ Ở ẨN
        • Nhà thờ Tiền hiền làng An Sơn (tổ 3, thôn Bắc An Sơn, xã Quế Thọ, huyện Hiệp Đức, tỉnh Quảng Nam)
        • “Điêu khắc gia Phạm Văn Hạng - một người con của Đà Nẵng
        • khảo cứu vùng Bà Nà – Núi Chúa
        • mộ của ông Lê Đình Lý, người thì bảo đó là mộ của ông Ông Ích Khiêm ??!!
        • Chí sĩ Lê Bá Trinh (1875 - 1934)
        • Ông Ích Khiêm
        • ông Ông Ích Đường
      • Lê Nguyễn
        • NGƯỜI SÀI GÒN BIẾT SỬ DỤNG TEM THƯ TỪ BAO GIỜ?
        • TỔ CHỨC THÀNH PHỐ SÀI GÒN THỜI PHÁP THUỘC
          • KỲ I -TỔ CHỨC THÀNH PHỐ SÀI GÒN THỜI PHÁP THUỘC
          • KỲ II -TỔ CHỨC THÀNH PHỐ SÀI GÒN THỜI PHÁP THUỘC
        • KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.01-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.02-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.03-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.04-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.05-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.06-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.07-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • Page 1
          • P.09-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.10-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
          • P.11-KỂ LẠI CHUYỆN XƯA | MỘT VÀI HỒI ỨC VỀ KHU DINH ĐIỀN CÁI SẮN
        • JEAN KOFFLER, NGƯỜI Y SĨ PHƯƠNG TÂY ĐẦU TIÊN Ở PHỦ CHÚA NGUYỄN
        • VỀ CHUYỆN THÀNH LẬP THÀNH PHỐ SÀI GÒN
        • SÀI GÒN ƠI!
        • NHÀ NGUYỄN - NHÀ TÂY SƠN | TẬP 1: VÌ SAO NGUYỄN ÁNH TRẢ THÙ TÀN KHỐC NHÀ TÂY SƠN?
        • Jean Koffler, người y sĩ phương Tây đầu tiên ở phủ Chúa Nguyễn
        • Có một Phú Nhuận trong thời thơ ấu của tôi/Lê Nguyễn
          • 1.CÓ MỘT PHÚ NHUẬN TRONG THỜI THƠ ẤU CỦA TÔI (kỳ I)
        • VỀ CHUYỆN NGUYỄN ÁNH –GIA LONG “TRẢ THÙ TÀN BẠO” NHÀ TÂY SƠN
        • Côn Đảo
          • Chuyện Côn đảo ÔNG QUẢN LÝ HỢP TÁC XÃ TIÊU THỤ VÀ NHỮNG “THÂN CHỦ” QUEN THUỘC CỦA QUỸ KÝ THÁC CAN NH
          • KÝ ỨC VỤN VỀ CHUYỆN TÙ CÔN ĐẢO NHỮNG NĂM 1970-1972
          • QUỸ KÝ THÁC CAN NHÂN VÀ CHÚT TÌNH THẦY TRÒ Ở CÔN ĐẢO
          • CÂU CHUYỆN CẢM ĐỘNG VỀ MỘT TẤM BIA THỜ
          • Những chuyện chỉ có ở Côn Đảo
            • 1.NHỮNG CHUYỆN CHỈ CÓ Ở CÔN ĐẢO
            • 2.NHỮNG CHUYỆN CHỈ CÓ Ở CÔN ĐẢO
            • 3.Bài cuối về Côn Đảo CHUYỆN CHUỒNG CỌP CÔN SƠN
          • Chút hồi ức VỀ NHỮNG NGƯỜI TÙ CÔN ĐẢO CÓ THỂ BẠN CŨNG BIẾT
          • VÀI Ý KIẾN NHỎ VỀ CHUYỆN CHÚA NGUYỄN ÁNH CÓ RA ĐẾN CÔN ĐẢO KHÔNG
          • SỰ THẬT VỀ CHUYỆN “CÂY CẢI” VÀ “RAU RĂM” Ở CÔN ĐẢO
          • Xung quanh những nghi vấn chúa Nguyễn Ánh đã từng ra Côn Đảo
          • MỘT VÀI SỬ LIỆU VỀ CÔN ĐẢO
        • TÔN THỌ TƯỜNG, DANH SĨ ĐẤT GIA ĐỊNH THẾ KỶ XIX
        • HÌNH LUẬT VIỆT NAM QUA CÁC CHẶNG ĐƯỜNG LỊCH SỬ
          • Phần 1 - HÌNH LUẬT VIỆT NAM TRƯỚC THỜI NGUYỄN
          • Phần 2 - HÌNH PHÁP VIỆT NAM DƯỚI TRIỀU NGUYỄN
        • VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN DÂN SINH DƯỚI TRIỀU NGUYỄN
        • Chút suy nghĩ về chuyện “Cõng rắn cắn gà nhà” của Nguyễn Ánh – Gia Long
      • Cá Vàng(Cao Văn Nghiệp)
        • Có phải từ nguyên của "Má Chín" là “孖展” (MA TRIỂN) ?
        • ĐÔI ĐIỀU VỀ TỪ XẼO 沼
        • NGUỒN GỐC ĐỊA DANH “TRÀ VINH” LÀ GÌ?
      • Nguyễn Đình Đầu
        • Người Việt Tới Buôn Bán Và Định Cư Rải Rác Trong Đồng Bằng Sông Mê Kông Và Sông Mê Nam Chao Phraya
      • Phạm Hoài Nhân
      • Phan Đình Dũng
        • Tên gọi Bình Trước (ở Biên Hòa, Đồng Nai)
      • Huỳnh Duy Lộc
        • Victor Debay người phát hiện vẻ đẹp Bà Nà | Huỳnh Duy Lộc
        • Một thoáng Nha Trang | Huỳnh Duy Lộc
        • Khánh Ly / Ca sĩ Khánh Ly
          • Khánh Ly và “Ai lên xứ hoa đào”
          • Cuộc gặp gỡ ở Đà Lạt | Anh đi Đà Lạt và lần đầu tiên gặp Khánh Ly đang hát ở hộp đêm Tulipe Rouge
          • Khánh Ly và “Lời ru cho Đà Nẵng”
          • Khánh Ly và “Tình yêu như bóng mây”
        • Tả quân Lê Văn Duyệt và “Trung hưng đệ nhất võ công | Huỳnh Duy Lộc
        • Qui Nhơn, Bình Định: nguồn gốc và tên gọi
        • Quách Tấn và “Xứ trầm hương”
        • Max A. Boot và ghi chép về Tổng thống Ngô Đình Diệm
        • Vì sao người Hoa quần cư thành Chợ Lớn?
        • Chúa Tiên Nguyễn Hoàng và buổi đầu mở cõi
        • K.W.Taylor và ghi chép về chúa Tiên Nguyễn Hoàng
        • Cuộc chiến tranh Việt Nam là cuộc nội chiến hay là cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước?
        • Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ và Duy-ma-cật sở thuyết kinh (Vimalakirtinirdesa sutra)
        • Chúa Nguyễn Phúc Chu và 34 năm cầm quyền
        • Sử gia K. W. Taylor đã viết về Tả quân Lê Văn Duyệt: “Nguyễn Ánh có nhiều vị tướng tài ba, nhưng khô
        • Qui Nhơn, Bình Định và trang sử buồn của Champa
        • Chúa Nguyễn Hoàng và sự thành lập Dinh Quảng Nam (1602)
        • Nguồn gốc của danh xưng Tourane (Đà Nẵng)
        • Chế Mân, Vị Vua Anh Hùng Của Champa, Và Tháp Po Klong Garai (Ninh Thuận)
      • cố học giả An Chi
        • Xuất xứ của cách gọi Đàng Trong, Đàng Ngoài
        • Chữ Ni trong Ni Cô bắt nguồn từ đâu
        • Chữ Tịnh
        • Cảm ơn hay Cám ơn
      • Lê Ngọc Quốc
        • Ngục thất thành Biên Hoà xưa
        • Xứ Nhật Bản ở Nam Bộ xưa!
        • Gia tộc và hậu duệ Đức Ông Trần Thượng Xuyên
        • ĐỨC ÔNG TRẦN THƯỢNG XUYÊN VÀ NHỮNG TRUYỀN TỤNG LINH ỨNG.
        • Gò Công Mỹ Nhơn!
        • Thất Phủ Cổ Miếu- Chùa Ông Cù Lao Phố, Biên Hoà.
        • ĐỊA DANH GÒ CÔNG - TRAO TRẢONguyên- Phong Lê Ngọc Quốc
      • Các nhà nghiên cứu khác
        • Bỏ rơi Việt Nam | Nghiên Cứu Lịch Sử
          • P01-Bỏ rơi Việt Nam | Nghiên Cứu Lịch Sử
          • P02-Bỏ rơi Việt Nam | Nghiên Cứu Lịch Sử
          • P06-Bỏ rơi Việt Nam | Nghiên Cứu Lịch Sử
          • P08-Bỏ rơi Việt Nam | Nghiên Cứu Lịch Sử
          • P09-Bỏ rơi Việt Nam | Nghiên Cứu Lịch Sử
        • Người Hoa tại Việt Nam và tương quan Hoa–Việt | Trần Giao Thủy
        • Những cây cầu có tuổi đời trăm năm dưới triều đại nhà Nguyễn
        • Ai đã có công thống nhất đất nước: Quang Trung hay là Gia Long? | Nguyễn Văn Nghệ
        • Địa danh Đồng Nai
        • Tỉnh Bình Định hơn 100 năm trước
        • Hà Nội - Thành phố lớn nhất xứ Bắc Kỳ đầu thế kỷ XX
        • Lào Cai - Vân Nam Phủ: Tuyến đường sắt táo bạo của người Pháp tại Viễn Đông
        • Võ Tánh – Danh tướng đời nhà Nguyễn
        • 200 năm hình thành Kênh Vĩnh Tế - tầm nhìn chiến lược của bậc Đế vương
        • Công chúa Thiên Ninh qua Mộc bản triều Nguyễn
        • Dấu ấn lịch sử Quảng Nam qua tài liệu lưu trữ
        • Lịch sử hình thành đô thị Rạch Giá
        • Tiếp tục giải mã tấm bia bùa ở Hội An
        • Chùa Gia Lào, nơi công nương Ngọc Vạn ẩn cư cuối đời | Châu Yến Loan
        • Bác sĩ Nguyễn Thanh Lợi
          • NGHĨA TRANG BỆNH VIỆN TÂM THẦN BIÊN HÒA | Tác giả : bác sĩ Lợi
        • Bàn Cờ xóm tôi
        • Bàn Cờ, giao điểm truân chuyên
        • Ngoại giao Anh–Việt TK 17: Khác biệt giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài
        • Phù Nam: Huyền thoại và những vấn đề lịch sử
        • Hà Tiên và sự hình thành nước Việt Nam hiện đại
        • Thủy quân và ngai vàng ở Việt Nam cuối TK 18: Kỷ nguyên của những con cắt biển
        • Tại sao miếu hiệu 3 vua đầu triều Nguyễn xưng là ‘tổ’, đến vua Tự Đức xưng là ‘tông’?
        • Gia Định trước 1802. Chính quyền của Nguyễn Ánh
          • 1-Gia Định trước 1802. Chính quyền của Nguyễn Ánh (1)
          • 2-Gia Định trước 1802. Chính quyền của Nguyễn Ánh (2)
          • 3-Gia Định trước 1802. Chính quyền của Nguyễn Ánh (3)
        • Sài Gòn Gia Định thời Đàng Trong
          • 1-Sài Gòn Gia Định thời Đàng Trong (1)
          • 2-Sài Gòn Gia Định thời Đàng Trong (2)
        • Sách XỨ ĐÀNG TRONG Lịch sử Kinh tế - Xã hội Việt Nam Thế kỷ 17-18 của tác giả LI TANA
        • Đàng Trong từng được gọi là Quinam và Quảng Nam quốc, vì sao?
        • Đàng Ngoài – Đàng Trong | Hoàng Đinh Hiếu
        • Đàng Trong (theo Wikipedia)
        • Alexandre de Rhodes có nói như thế không (Trần Thanh Ái - Văn Hóa Học)
        • TRÌNH ĐỘ CHỮ QUỐC NGỮ CỦA LM. ĐẮC LỘ TỪ NĂM 1625 ĐẾN 1644 (Đỗ Quang Chính - Dũng Lạc)
        • Xuất xứ của cách gọi Đàng Trong, Đàng Ngoài _ An Chi ( Đã đăng ANTG số 1.000, 9-10-2010).
        • Lại “kiêng húy”! (Cao Tự Thanh)
        • Những tiết lộ mới về chiến dịch đánh quân Thanh của hoàng đế Quang Trung
        • Đông hơn 7 lần, vì sao hạm đội Tây Sơn thảm bại trận Thị Nại?
        • Vẻ đẹp bất tử trong cái chết của nữ tướng Bùi Thị Xuân
        • Những hé mở về số phận hai người con của hoàng đế Quang Trung
        • Những nghi vấn lịch sử về triều đại Quang Trung
        • Chủ quyền Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam thời Tây Sơn
        • ‘Nước cờ Tam Điệp’ trong cuộc chiến chống quân Thanh 1789
        • Hoàng đế Quang Trung đã làm gì sau khi đánh quân phương Bắc tơi bời?
        • Chiến thuật ‘qua sông đốt thuyền, ăn xong lấp giếng’ trong trận Ngọc Hồi – Đống Đa
        • Kế hiểm giúp Nguyễn Ánh chiếm thành Gia Định không tốn một hòn đạn
        • Người sang Trung Hoa là vua Quang Trung giả hay thật?
        • Chùm ảnh: Chuông La Chữ – hiện vật lịch sử đặc biệt của triều Tây Sơn
        • Thiên tình sử lằng nhằng nhất trong lịch sử Việt Nam
        • Vua Quang Trung ‘giả’ và chuyến đi sứ Trung Quốc lạ lùng nhất sử Việt
        • Những giai thoại kỳ lạ về hoàng đế Quang Trung
        • Nếu vua Quang Trung không mất sớm
        • Võ Văn Dũng – vị dũng tướng kiệt xuất của triều Tây Sơn
        • Khảo cổ & những bi kịch
          • Phát hiện ngôi mộ cổ thời Trần tại Hải Dương trong quá trình đào mương dẫn nước
          • 𝐗Á𝐂 ƯỚ𝐏 𝐁Í Ẩ𝐍 𝐓𝐑𝐎𝐍𝐆 𝐍𝐆Ô𝐈 𝐌Ộ 𝐁Ị 𝐋Ã𝐍𝐆 𝐐𝐔Ê𝐍 Ở 𝐇Ư𝐍𝐆 𝐘Ê𝐍:
          • Thảm kịch mộ ướp Việt Nam: Bẻ xác ướp cho vừa tiểu sành.
        • Ảnh ít người biết về cựu hoàng Bảo Đại của phóng viên quốc tế
        • Cuộc bạo động ở trường thi Hà Nội 1879
        • Ba ngày ở ngôi ngắn ngủi của hai vị vua Việt
        • Vì sao tư tưởng canh tân của Nguyễn Trường Tộ không thành?
        • Vua Gia Long và phong thủy kinh thành Huế
        • Chuyện về vị quan thanh liêm bậc nhất triều Nguyễn
        • Vương quốc Phù Nam: Cường quốc thương mại Đông Nam Á cổ đại
        • Giai thoại về huyệt kết và cái chết của vua Quang Trung
        • Chuyện lên ngôi chật vật của vua Tự Đức
        • Chúa Nguyễn đã xây dựng đàn voi chiến hùng mạnh như thế nào?
        • NGUYÊN CỚ "BIẾN LOẠN THÀNH PHIÊN AN" THEO MỘT SỐ GHI CHÉP
        • TÂY SƠN CÓ CẦU VIỆN NHÀ THANH ?
        • VÌ SAO GIA LONG KHÔNG TRẢ THÙ HAY DIỆT TỘC HỌ LÊ - TRỊNH?
        • NGOẠI GIAO VIỆT NAM VỚI CÁC NƯỚC LÂN BANG DƯỚI THỜI NHÀ NGUYỄN
        • Vì sao hạm đội Tây Sơn thảm bại trận Thị Nại?
        • Thủy chiến Thị Nại
        • Cuộc Tấn Công Quân Sự Đầu Tiên Của Pháp Vào Việt Nam
        • Một Việt Nam khác? Vương quốc họ Nguyễn ở thế kỷ 17 và 18
        • Về vai trò của người nước ngoài đầu thời Nguyễn Ánh – Gia Long
        • La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp và đại thắng Kỷ Dậu (1789)
        • Những nghi vấn về triều đại Quang Trung
        • 460 năm Nguyễn Hoàng vào Thuận Hóa (1558-2018)
        • Vua triều Nguyễn chống tà thuật dị đoan như thế nào?
        • Tại sao miếu hiệu 3 vua đầu triều Nguyễn xưng là ‘tổ’, đến vua Tự Đức xưng là ‘tông’?
        • 200 năm trước qua hồi ký của một văn nhân Trung Quốc
          • Thanh Hóa đến Hà Nội
          • Bắc Ninh đến Lạng Sơn
          • Quảng Nam-Đà Nẵng
          • Quảng Bình, Nghệ Tĩnh
          • Huế, Quảng Trị
          • Quảng Ngãi
        • Lạ lùng tìm mộ danh tướng Đỗ Thành Nhân ở Sài thành
      • Phan Thanh Xuân - PTX
        • Người Pháp chia VN ra 3 kỳ để dể trị ??!!
      • Tô Như
        • HUYỀN THOẠI NAM VANG
        • Xã hội Việt Nam thời Lê-Nguyễn. Tác giả : Lê Nguyễn | Phản biện lại bởi anh : Tô Như
          • PHÊ BÌNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM THỜI LÊ-NGUYỄN (CỦA TÁC GIẢ LÊ NGUYỄN)
          • File demo XÃ HỘI VIỆT NAM THỜI LÊ NGUYỄN ĐÃ SAI NHƯ THẾ NÀO?
          • Phần 2-Binh chế trong lịch sử
          • Phần 3-Lễ chúc thọ trong cung đình
          • Phần 5 -Lễ bảo cử và hồi tỵ
          • Phần 6-Cách trọng dụng nhân tài của người xưa
          • Phần 7-Bưu chính Việt Nam từ thời quản chủ đến thời Pháp thuộc
          • Phần 8-Hoạn quan ở các cung đình xưa
          • Phần 11-Tôn Nhơn phủ Triều Nguyễn
          • Phần 12-Quốc Tử Giám
        • VUA GIA LONG VÀ ÁN NGUYỄN VĂN THÀNH
        • Hà Tiên của Mạc Cửu rộng tới đâu
        • Địa vị phụ nữ dưới triều Nguyễn
        • Vương quốc Hoa Thanh Quế
        • Ấn Ngọc thời nhà Nguyễn
        • Lý luận này giống như Mát tổ Chương hoàng để bảo "Nam Vang là vinh quang của nước Nam"
        • HOÀNG TÔN DƯƠNG
        • Nhà Nguyễn - mối liên hệ giữa Thụy Hiệu và Cửu Đỉnh
        • Vì sao Nguyễn Huệ diệt Vũ Văn Nhậm?
        • Đại chiến thành Bình Định
        • Bình Định Vương đi lánh nạn
        • Nhà Nguyễn đã mất Nam Kỳ Lục Tỉnh như thế nào?
          • Phần 1-Sự toán tính
          • Phần 2-Đà Nẵng 1858
          • Phần 3-Gia Định 1859
          • Phần 4-Mất phương hướng
          • Phần 5-Nguyễn Tri Phương ở Gia Định
          • Phần 6-Mất Định Tường
          • Phần 7-Mất Biên Hòa
          • Phần 8-Đến lượt Vĩnh Long
          • Phần 9-Phan Thanh Giản dập tắt Nam Kỳ Khởi Nghĩa
        • Vì sao Nguyễn Phúc Ánh không lên ngôi Hoàng Đế ?
      • Tổng hợp & sưu tầm
        • Khái quát về Đình làng Nam Bộ | TVN
        • Vì sao gọi người Trung Quốc là ‘Tàu’? | TVN
        • Nguồn gốc những tên gọi “lạ tai” ở Sài Gòn | TVN
        • Mười tám thôn Vườn Trầu | Sơn Nam
        • Phật Thầy Tây An và giáo phái Bửu Sơn Kỳ Hương | Bùi Thị Đào Nguyên
        • Phong tục đưa, rước ông bà ngày tết ở Miền Nam | TVN
        • Nguồn gốc người Việt: Một lược sử tư tưởng”, TS Trần Trọng Dương
          • P.01 - “Người Việt” là gì? & dòng sử chí Nho giáo
          • P.02 - Giống nòi hỗn huyết và sự dung hội Đông-Tây Trần Trọng Dương
        • Kể chuyện theo dấu Hoàng hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại
        • Đi tìm năm sinh và quê quán của Hoàng hậu Nam Phương
        • ngôi nhà cổ của cụ Vũ Ngọc Kỳ, trưởng thôn Dịch Diệp xã Trực Chính huyện Trực Ninh - Nam Định
        • Lăng mộ của Tổng trấn Gia Định thành, Thượng quốc công Lê Văn Duyệt
        • Sơ lược về nguồn gốc một số địa danh miền Nam
          • Sơ lược về nguồn gốc một số địa danh miền Nam (1)
          • Sơ lược về nguồn gốc một số địa danh miền Nam (3)
        • Sài Gòn thay đổi danh tính là Thành Phố Hồ Chí Minh sau 1975, vẫn còn là Hòn Ngọc Viễn Đông?
        • Nhận xét về nhân vật Lê Văn Duyệt
        • Các quận,huyện,xã ở Sài Gòn trước đây
          • Đakao thuộc Quận I của thủ đô Sài Gòn
          • Quận 3 & Bàn Cờ xóm tôi
          • CỦ CHI
          • GÒ VẤP
          • Thủ Đức: Xưa và Nay | Một Chút Lịch Sử Và Địa Lý
        • Việt sử Xứ Đàng Trong: Chuyện thi cử vào thế kỷ 17-18
        • 18 nơi cổ xưa nhất ở Sài Gòn
        • KÝ ỨC ĐỔ VỠ BÊN HỒ GƯƠM VÀ ĐỀN ĐUỔM
        • ĐỪNG HỖN LÁO VỚI HỒ GƯƠM!!!
        • HỒ GƯƠM- HÀ NỘI
        • Chuyện cũ Hồ Gươm: MỘT ĐÀO NƯƠNG CỨU CẢ KINH THÀNH THĂNG LONG THOÁT KHỎI BỆNH DỊCH
        • CẢNH QUAN HỒ GƯƠM VÀ ĐỀN NGỌC SƠN LÀ DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT
        • HÃY DỪNG NGAY DỰ ÁN CHỈNH TRANG HỒ HOÀN KIẾM VÀ CÔNG VIÊN LÝ THÁI TỔ
        • Bạn có biết rằng Tháp Eiffel có một viên ngọc ẩn ở ngay trên đỉnh không?
        • Ball’s Pyramid vươn lên ngoạn mục từ Thái Bình Dương
        • Người phụ nữ Skrydstrup ~ 3600 tuổi
        • SÔNG NƯỚC TRONG VĂN HÓA VÀ NGÔN NGỮ PHƯƠNG NAM
        • ĐÌNH THẦN ĐỒNG NAI - LƯU GIỮ NHỮNG DẤU CHÂN MỞ CÕI
        • TÔM CÁ VÀ VĂN HÓA ĐÁNH BẮT THỦY SẢN Ở ĐBSCL
        • ĐÔNG XUYÊN THỊ (là thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang ngày nay)
        • Tháp rùa Hồ Gươm, Hà Nội
        • Hui Bon Hoa, gia tộc, sự việc và công danh
          • Ba người con trai siêu hạng của Chú Hỏa
          • Cạnh dinh Chú Hỏa tráng lệ xưa là đường Hui Bon Hoa
          • Giải mã lại Chú Hỏa
            • Kỳ 1: Từ bản tin tang lễ trên báo Saigon 1934
            • Kỳ 2: Chú Hỏa - Hui Bon Hoa thật sự là ai?
          • Chú Hỏa - Huỳnh Trọng Tán và cơ nghiệp lừng lẫy Sài Gòn
        • “Chữ Đàng” trong danh từ “Đàng Ngoài, Đàng Trong” vốn có nghĩa là gì?
        • Người Việt đầu TK 20 qua hồi ký của Paul Doumer
        • Tìm hiểu nước Thủy Xá và Hỏa Xá qua mộc bản triều Nguyễn
        • Phong cách cư xử đẳng cấp của hoàng đế Quang Trung
        • Trả lại vị trí lịch sử xứng đáng cho Ngô Thì Nhậm
        • Uẩn khúc Hoàng đế Quang Trung cầu hôn công chúa nhà Thanh
        • Bài học lòng dân từ sự hưng thịnh và suy vong của triều đại Tây Sơn
        • Sức mạnh tình báo của vương triều Tây Sơn
        • Vai trò của cướp biển trong cuộc chiến chống nhà Thanh của vua Quang Trung
        • Chuyện vua Gia Long trả thù nhà Tây Sơn qua lời kể giáo sĩ Pháp
        • Mối quan hệ Nho giáo – Công giáo trong lịch sử Việt Nam
        • Chính sử nhà Nguyễn Viết gì về ‘kẻ tử thù’ Quang Trung?
        • Những vũ khí lợi hại của danh tướng Tây Sơn
        • Cuộc phiêu lưu quân sự của nhà Thanh ở Đàng Trong thế kỷ 18
        • Đội Tuần dương quân chống cướp biển Tầu Ô của nhà Nguyễn
        • 25 năm giữa Nguyễn Ánh và Tây Sơn (1777 – 1802)
          • Phấn 1-Tóm tắt giai đoạn lịch sử 1777- 1802
          • Phần 2-Tóm tắt giai đoạn lịch sử 1777- 1802
          • Phần 3-Tóm tắt giai đoạn lịch sử 1777- 1802
          • Phần 4-Barisy tường thuật các trận Chủ Sơn, Thị Nại, Phú Xuân và vua Gia Long vào Huế
          • Phần 5-Barisy tường thuật các trận Chủ Sơn, Thị Nại, Phú Xuân và vua Gia Long vào Huế
        • Vì sao phương Tây ‘ngả mũ’ thán phục chiến hạm thời Tây Sơn?
        • CHÙA CẦU – DẤU ẤN NGƯỜI NHẬT TRÊN PHỐ CỔ HỘI AN
        • QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG HIẾU LĂNG – NƠI AN TÁNG VUA MINH MẠNG
        • CỬU ĐỈNH TRIỀU NGUYỄN
        • Báo chí được phân phối như thế nào trong thời thuộc Pháp?
        • GÓP PHẦN MINH GIẢI VĂN TỰ VÀ TÊN GỌI CỦA CHIẾC BẢO ẤN TRUYỀN QUỐC “ĐẠI VIỆT QUỐC NGUYỄN CHÚA .....
        • TỐNG SƠN QUẬN CHÚA NGUYỄN THỊ NGỌC VẠN QUA SẮC PHONG, LĂNG MỘ VÀ TÍN NGƯỠNG THỜ PHỤNG Ở HUẾ
        • CÔNG NỮ NGỌC TUYÊN VÀ DÒNG TỘC NGUYỄN CỬU LÀNG VÂN DƯƠNG: NHÌN TỪ VAI TRÒ VÀ CÔNG LAO TO LỚN ĐỐI VỚI
        • TRẤN THỦ QUẢNG NAM NGUYỄN PHÚC KỲ VỚI BỨC QUỐC THƯ BAN QUỐC TÍNH CHO HÀO THƯƠNG ARAKI SOTARO
        • LÀNG HÀ TRUNG VÀ CHÙA SẮC TỨ HÀ TRUNGTRONG LỊCH SỬ XÃ HỘI ĐÀNG TRONG THỜI CÁC CHÚA NGUYỄN
        • VĂN BIA TRIỀU TÂY SƠN QUÝ GIÁ TRÊN ĐẤT HUẾ: BÀI MINH VĂN TRÊN MỘ VŨ HUÂN TƯỚNG QUÂN LÊ VIẾT SINH
        • TRANG PHỤC (THƯỜNG PHỤC) Ở ĐÀNG TRONG THỜI VÕ VƯƠNG NGUYỄN PHÚC KHOÁT – NHỮNG NÉT ĐẶC TRƯNG
        • Thủy quân Đại Việt thế kỷ 17, 18 và đầu thế kỷ 19 qua các nguồn sử liệu phương Tây
        • Dinh Chiêm (Dinciam) ở đâu?
          • Phần 01
          • Phần 02
          • Phần 3
          • Phần 4
        • Việt gian bán nước trong lịch sử – vua Gia Long làm việt gian để tôn vinh vua Quang Trung
        • Xem xét lại thời Tây Sơn
        • Đi tìm năm sinh và quê quán của Hoàng hậu Nam Phương
        • Cù Lao Phố – Cảng Biển Đầu Tiên Ở Nam Bộ
        • Tội đánh chết con riêng thời nhà Nguyễn bị xử ra sao?
      • Brian Wu
        • Về cách đọc Nguyễn Phước hay Nguyễn Phúc cho dòng họ vua chúa Nguyễn
        • Về việc đặt tên theo bộ của dòng họ Nguyễn Phước
        • Về phương ngữ miền Nam - Vỏ Ca | Brian Wu
        • Về câu đối tương truyền là của Đức Ông Trần Thượng Xuyên
        • Về sự khó hiểu trong sắc phong cho Đức Ông Trần Thượng Xuyên
        • Viết thêm xíu về tên họ của Đức Ông Trần Thượng Xuyên
        • Thơ thế hệ - 字辈 - Generation Poem | Brian Wu
      • Mathew NChương
        • Đàng Trong là gì ? Đàng Ngoài là gì ? Tại sao gọi như vậy ? nguồn gốc
        • SỨC SỐNG MIỀN NAM: KHÔNG GIAN ĐA VĂN HÓA, ĐA SẮC TỘC
        • Ca tài tử & hát cải lương | Tồn nghị giữa Võ hay Vỏ
      • Nguyễn Gia Việt
        • Nam Phương hoàng hậu quê ở Gò Công nhưng là Gò Công ở Thủ Đức
        • Rồi những cái tên bị thay đổi thô bạo!
        • Sài Gòn ơi bao giờ người trở lại?
        • Quận 5 nên có phường Chợ Lớn và phường Đồng Khánh
        • Chúng ta học hỏi được ở nhạc sĩ Lam Phương về tình yêu người, yêu quê hương Miền Nam
        • Bánh mì của chúng ta
        • Nhập hai tỉnh nếu có, thì đặt tên tỉnh mới là gì?
        • Thằng lơ xe đò trong văn hóa Miền Nam
        • Di sản của bang hội người Hoa Chợ Lớn
        • Sài Gòn chỉ có Tân Sơn Nhứt, sẽ có tội nếu lập phường Tân Sơn Nhất!
        • Người Miền Nam không ai kêu người làm đ-ĩ là gái bán hoa hay gái bán bông
        • Bỏ thành phố, Đà Lạt chỉ còn phường, vậy sẽ hát Đà Lạt Hoàng Hôn ra sao?
        • Phú Nhuận đăt tên phường Phú Nhuận và Xã Tài là hay nhứt
        • Cái nút áo của người Nam Kỳ xưa
    • 2.IT-CNTT
      • Important Cables you should know via unknown! | Cable that connect to Cisco Switches | RJ 45 ...
      • Common Networking Protocols
      • SFP: Must know for Network Engineers | What is SFP ?
      • Hãy đọc bài này nếu bạn có ý định đi thi CCNA quốc tế!!! 3 dạng câu hỏi trong bài thi!!!
      • CÁC LOẠI MÃ ĐỘC (MALWARE)
      • XSS là gì?
      • 15 Cách Bảo Vệ Doanh Nghiệp Của Bạn Trước Các Cuộc Tấn Công Mạng
      • Subnetting & Supernetting (Câu hỏi áp dụng ngay dưới cmt cho các bác tính thử)
      • Thêm kiến thức về Box và SSD
      • Google Authenticator (app) để bảo mật 2 lớp
      • Google chính thức ngừng hỗ trợ đăng nhập Google Account cho ứng dụng bên thứ ba
      • What is ARP protocol?
      • VLAN (Virtual Local Area Network) Explanation
      • Network Engineering Roadmap from Beginner to Specialist.
      • Đặt mật khẩu khó đoán giúp bảo vệ tài khoản và dữ liệu của bạn
      • What is PAM? (Privileged Access Management)
      • Networking Ports & Interfaces Explained
      • AI = trí tuệ nhân tạo
        • Academy - AI
          • AI FRIDAYS - Chương trình đào tạo về trí tuệ nhân tạo (AI)-Cơ bản
          • Introduction to Networking
          • AI for All: From Basics to GenAI Practice
        • Confused about which AI framework to use?
        • AI education
        • How to build/create AI Agents
          • Cài DeepSeek R1 lên NVIDIA Jetson Orin Nano Super Developer Kit
          • How I Built My First AI Agent Using Python
          • 7 Steps to Build an AI Agent with No Code
          • How to Build an AI Agent from Scratch?
        • AI clouds
        • AI -- LLMs summary - March 2025
        • the roadmap to be a great AI engineer/researcher/data scientist
        • AI -- LLMs
        • GenAI
        • AI agents are transforming industries, but like any technology, they come with pros and cons
        • 30 AI apps
        • Manus AI
        • AI Agents workflow
        • AI Agents
        • AI education
      • Active vs. Passive Antenna Connections: What’s the Difference?
      • Types of Networks
      • AI ERP for Vietnam
        • Lịch sử và Phát triển ERP
        • P1-ERP cho người mới
        • P2-ERP cho người mới
        • P3-ERP dành cho người mới
        • Quyết định – Chứ không phải tài liệu – Thúc đẩy triển khai ERP
      • Understanding LAN & WAN Architecture!
      • What is VPN?
      • Understanding Network Layers: L1, L2, and L3 in Action!
      • What is DDoS?
      • What_is_Base_Transceiver_Station[BTS]
      • Beginner’s Guide to Becoming a Network Engineer
      • Exploring Network Protocol Dependencies
      • ICT
        • Data Center (DC)
          • A Diagnostic Guide: How to Identify if Your Network Performance Issues Originate from Your Ethernet
          • Why Modular Data Centers Are Redefining the Future of Digital Infrastructure
          • Hydrogen-Powered Data Centers: The Future of Sustainable Computing?
          • 𝗛𝗼𝘄 𝗧𝗼𝗽 𝗖𝗼𝗺𝗽𝗮𝗻𝗶𝗲𝘀 𝗔𝗿𝗲 𝗟𝗲𝘃𝗲𝗿𝗮𝗴𝗶𝗻𝗴 𝗡𝗲𝘄 𝗖𝗼𝗼𝗹𝗶𝗻𝗴 𝗧𝗲𝗰𝗵𝗻𝗼𝗹𝗼
        • What Is SFP MODULE ?
        • Understanding the Difference Between MM Fiber & SM Fiber in GSM Telecom Sites
        • What are the types of SFP?
        • Category (CAT) cables are standardized types of twisted pair cables
        • MPO Cable = Multi-Fiber Push-On Cable
          • OptiTap MPO to LC Fan-out Fiber Patch Cord: Reliable High-Density Connection
          • OM3 & OM4 fiber on MPO patch cord
          • 144Core MPO MTP Fiber Optic Patch Panel
          • Cleaning MPO Connectors
            • Cleaning MPO Connectors – Wet MPO Fiber Cleaner
            • Cleaning MPO Connectors – Dry MPO Fiber Cleaner
            • MPO Fiber Optic Cleaner
          • Do you understand the structure and polarity classification of MPO fiber patch cords?
          • The Application of MPO Fiber Jumpers in Data Center Projects
          • MPO Polishing Guide: Achieving Optimal Fiber Performance
          • Why MPO Pure Fiber cable is benefit for Medical display, Data Centers, Stereoscopic 3D Photography?
          • MTP vs MPO Fiber - What's the difference?
          • MPO Patch Panel: Streamlining Fiber Optic Connectivity
          • Simplified Field Testing of 12f, 24f, 16f, 32f Connectivity
          • Unveiling the Mystery of MPO Trunk Cable: A High-Density, High-Performance Fiber Connectivity Soluti
          • Revolutionize Your Fiber Optic Network with MPO/MTP PLC Splitters
          • Understanding Redundancies in MPO Ports and Fiber Jumpers Across Optical Networks
          • The Superheroes of Fiber Optic World
          • MPO connector basics
          • Unlocking High-Density Fiber Optic Connectivity: The MPO 12 Fiber Cassette Module
          • MPO Cassette: A Modular Solution for High-Density Fiber Connectivity
          • The Origins of MPO Fiber Optic Connectors
          • The Importance of Loss/Length Testing for MPO Cables in Data Centers
          • MPO and MTP Connectors: The Backbone of High-Speed Fiber Optic Networks
          • MPO Connectors for Data Centers
          • Why MPO is a Game-Changer for Modern Data Centers?
          • Maximize Your Network Efficiency with MPO and MPO Breakout Cables
          • SC vs. LC vs. MPO: Performance Comparison of Mainstream Fiber Optic Quick-Connect Interfaces
        • How to become Data Center Infrastructure Engineer!!!!!
        • Voice call Traffic Flow
        • What is TCP/IP
        • 10 Points to Remember Before Inspecting CCTV Cameras (Aligned with NEOM and International Standards)
        • Traditional CCTV vs. Video Surveillance Systems (VSS) – What’s the Difference?
        • Belden Cables for Building Management System.
        • Cable Selection for BMS and Access Control System.
        • Understanding Conduit Types & Standards in Electrical & ELV Installations ⚡🔌
        • Why Continuity and Insulation Resistance (IR) Tests are Crucial for BMS Cables 🛠️🔌
        • The Critical Role of Bend Radius in Fiber Optic Networks
        • Understanding Cable Tray Types and Accessories: Choosing the Right One for Your Project
        • ICT-Hạ Tầng Mạng
          • Entrance Facility
          • Equipment Room
          • Single-Mode Fiber-Optic Cable
          • Multimode Fiber-Optic Cable
          • 001.DCDC Knowledge.
            • How to calculate data center cooling?
            • What is PUE / DCiE?
            • What is data center infrastructure management?
          • 002.ICT Knowledge
            • PON ( Passive Optical Network ) Types
            • Pulling or Blowing method for the optic fiber cables ?
            • What is OM5 Fiber ?
            • What is Fiber optic splitters?
            • What is the CPR
            • What is glass yarn armoring fiber?
            • CWDM vs DWDM ♦♦ Wavelength Division Multiplexing (WDM)
          • 003.RCDD Knowledge
            • Horizontal cabling, as specified by ANSI/TIA-568-C.1, is the cabling that extends from horizontal
            • Backbone cabling. (Backbone cabling is also)
            • Should You Choose Unshielded, Shielded, Screened, or Fiber-Optic Cable for Your Horizontal Wiring?
            • Coaxial Cable
            • NEC Fiber-Optic Cable Types
            • Cabling Pathways
            • Copper Cable Tests
            • Types of Crosstalk | Near-End Crosstalk (NEXT)
            • EN 60529 (International Electrotechnical Commission)
            • MICE classifications are a good place to start
      • What is an SFP Transceiver?
      • IT SUPPORT ENGINEER: Technical Support & Troubleshooting Guide
        • PART1 : IT SUPPORT ENGINEER: Technical Support & Troubleshooting Guide
        • PART II : IT SUPPORT ENGINEER: Technical Support & Troubleshooting Guide
      • Code dùng để chặn Zalo trên máy tính dùng Winddows
      • How Does SSH Work? A Step-by-Step Breakdown!
      • Understanding Modern Cybersecurity Tools: EDR, XDR, SOAR, SIEM, and Integrated Solutions
      • Full Backup vs Database Backup
      • TLS vs SSL: What’s the Difference?
      • Traditional VPN vs. Zero Trust Access
      • Updated on : 06 Nov,2024 | Domain, subdomain and IPs of Zalo Vietnam.
      • Thay đổi vị trí lưu Zalo thủ công
      • Giải Pháp Máy Chấm Công FingerTAS
        • Hướng Dẫn Nhập Tên Nhân Viên Trên Phần Mềm Chấm Công Và Úp Tên Từ Phần Mềm MIX3 Lên Máy Chấm Công
        • Hướng Dẫn Kiểm Tra IP Máy Chấm Công Kết Nối Phần Mềm Chấm Công Wise Eye Mix 3
        • Hướng Dẫn Tải Công Và Xem Công Trên Phần Mềm Chấm Công Wise Eye MIX3 Và ON39 Plus
      • FPT Edu
        • Hướng dẫn cài đặt & đăng nhập FPT-MyPTCD
      • 2.2-Ventech-Saigon : Cafe Talks
        • 27/07/24-Ventech-Saigon-Cafe Talks
      • 2.3-By Andy Pham
        • 𝗧𝗼̂̉𝗻𝗴 𝗵𝗼̛̣𝗽 𝘃𝗲̂̀ 𝗸𝗵𝗼̂𝗶 𝗽𝗵𝘂̣𝗰 𝗱𝘂̛̃ 𝗹𝗶𝗲̣̂𝘂
        • 𝗕𝗔̉𝗢 𝗗𝗨̛𝗢̛̃𝗡𝗚 𝗣𝗜𝗡 𝗠𝗔𝗖𝗕𝗢𝗢𝗞 - 𝗕𝗮̉𝗼 𝗱𝘂̛𝗼̛̃𝗻𝗴 𝗽𝗶𝗻 𝘁𝗵𝗲̂́ 𝗻𝗮̀𝗼?
        • 𝚃𝚊̣𝚒 𝚜𝚊𝚘 𝚙𝚑𝚊̉𝚒 𝚍𝚞̀𝚗𝚐 𝚢𝚊𝚢𝚝𝚎𝚡𝚝 ??
        • 𝙲𝚑𝚘̣𝚗 𝚖𝚞𝚊 𝙻𝚊𝚙𝚝𝚘𝚙/𝙼𝚊𝚌𝚋𝚘𝚘𝚔
      • 2.4-By Group Whitehat/Facebook
        • Làm giả giấy chuyển tiền để lừa nhà hàng nhưng bất thành
        • Một phiên bản mới của phần mềm gián điệp Android tinh vi mang tên Mandrake
      • 2.5-Nguyễn Thế Hùng - IT
        • Ransomware by Nguyễn Thế Hùng
          • ITTalk 1102 - Section 4 - tại Biên Hòa, Đồng Nai - Vào thứ 7 ngày 29/06/2024.
          • Kỳ 1: Ransomware – Trách nhiệm sau cùng thuộc về ai?
          • Kỳ 2 – Những phản ứng tâm lý thường gặp khi bị tấn công Ransomware và nỗi lo
          • Kỳ 3.1 – Đối phó
          • Kỳ 3.2 – Đối phó
        • IT Leadership Discussion
          • Welcome!
          • Lịch trao đổi hàng tuần
          • Phạm vi thảo luận
          • Không được hoan nghênh
          • Link download tất loại Ebooks về CNTT chung
          • Link Zalo & Telegram
          • Link xem lại trên Youtube
      • 2.6-MacOS - Maclife & Đồng Bọn
        • Hướng dẫn tắt gatekeeper trên macOS Sequoia
      • Cảnh báo virus - Cảnh báo sự cố an ninh mạng
        • Cảnh báo Ransomware Eldorado mới nhắm vào Windows, VMware ESXi VM
      • AI - Trí tuệ nhân tạo
        • "WHAT MATTERS IN AI SERIES"
        • ỨNG DỤNG VÀ PHÁT TRIỂN AI TRONG DOANH NGHIỆP
        • KỸ THUẬT PROMPT: KHÔNG QUÁ QUAN TRỌNG NHƯNG CẦN ĐỂ BẠN BẮT ĐẦU DỄ DÀNG HƠN
        • 7 CÂU LỆNH CƠ BẢN CHO CÁC NEWBIE KHI TRANNING CHATGPT
        • Thử làm họa sĩ với AI vẽ tranh MidJourney
        • Các Tính Năng Nâng Cao Đáng Giá Của ChatGPT Plus (GPT 4)
        • Bing Image Creator và sức mạnh của DALL-E 3
        • Nam Thành
          • 𝗛𝘂̛𝗼̛́𝗻𝗴 𝗗𝗮̂̃𝗻 𝗖𝗵𝗶 𝗧𝗶𝗲̂́𝘁 𝗖𝗮́𝗰𝗵 𝗧𝗮̣𝗼 𝗩𝗶𝗱𝗲𝗼 𝗛𝗼𝗮̀𝗻 𝗧𝗼𝗮̀𝗻 𝗕𝗮̆̀𝗻𝗴
        • Trần Ngọc Linh
          • Hướng dẫn tạo tài khoản Discord,Đăng nhập vào MidJourney v.v....
        • Link truy cập nhóm hay về AI
        • Phạm Minh Tuân
          • Tôi đã uống trà đá miễn phí như thế nào?
          • Khởi đầu
          • Viết PROMPT tạo hình ảnh nên lưu ý gì?
          • 30 giây làm những hình ảnh này như thế nào?
            • Phần 4-30 giây làm những hình ảnh này như thế nào P4?
          • Dùng AI vẽ những bức tranh này như thế nào?
          • TIP: Tạo ảnh bằng DALL-E miễn phí bất cứ lúc nào
          • Tạo hình ảnh này như thế nào với 30 giây? UFO
        • Lan man chuyện trí tuệ nhân tạo và thế hệ 9x
        • AI lợi hại như thế nào?
        • Giới thiệu về chuyên đề đạo đức của trí tuệ nhân tạo và Thần học Ki-tô giáo.
        • Khám phá sự giao thoa của trí tuệ nhân tạo và eLearning
      • An toàn an ninh mạng
        • WiFi công cộng và Chứng Mất Trí Nhớ của Gell-Mann
        • Chống Lừa Đảo
          • Một số hình thức lừa đảo phổ biến
            • 1.Chiêu trò lừa đảo “combo du lịch giá rẻ” và cách nhận biết
            • 2.Nhận biết lừa đảo bằng cuộc gọi DeepFake, Deepvoice và cách phòng tránh
            • 3.Cảnh giác với chiêu trò lừa đảo giả mạo biên lai chuyển tiền thành công
            • 4.Chiêu trò giả danh nhân viên y tế báo người thân đang cấp cứu để lừa đảo
            • 5.Lừa đảo núp bóng tuyển người mẫu nhí và cách phòng tránh
            • 6.Lừa đảo “khóa sim” vì chưa chuẩn hóa thuê bao và cách phòng tránh
            • 7.Lừa đảo giả danh công ty tài chính và cách nhận biết
            • 8.Cảnh giác với chiêu trò cài cắm ứng dụng, link quảng cáo cờ bạc, cá độ, tín dụng đen
            • 9.Nhận biết chiêu trò giả mạo trang thông tin điện tử của cơ quan, doanh nghiệp để lừa đảo
            • 10.Nhận biết và phòng tránh chiêu trò giả mạo SMS Brandname để lừa đảo
          • Cảnh báo lừa đảo giả mạo TPBank
        • DEEPFAKE - Mối đe dọa bảo mật mới!
      • 2.6-Quản Trị Mạng& Bảo Mật
        • CASE STUDY: XỬ LÝ VÀ TRUY VẾT MÃ ĐỘC CHÈN NỘI DUNG BET LÊN WEBSITE
        • Cách ngăn chặn vòng lặp (loop) mạng bằng nhiều cơ chế khác nhau
        • Phòng Ngừa và Ứng Phó Trước Mối Đe Dọa Từ Lỗ Hổng Bảo Mật VMware ESXi Bị Ransomware Khai Thác
        • Mallox: Phân Tích Kỹ Thuật Và Biện Pháp Giảm Thiểu Tấn Công Ransomware Mallox
        • Backend Burger
        • Azure Firewall là gì?
        • VMware ESXi là gì?
        • Ảo Hóa Trong Doanh Nghiệp: Giải Pháp Toàn Diện Cho Hiệu Quả và Tiết Kiệm
      • 2.7-By cộng đồng
        • Cảnh giác hình thức lừa đảo 'việc nhẹ lương cao'
        • Trang bị kỹ năng để luôn ứng phó được các thủ đoạn lừa đảo thay đổi liên tục
        • Xuất hiện thủ đoạn lừa đảo trực tuyến mới nhắm vào người dùng TikTok
        • 4 chiêu trò lừa đảo mạo danh đang được kẻ xấu sử dụng tấn công người dùng
        • Cảnh báo thủ đoạn lừa đảo mới: Đánh cắp thông tin thẻ tín dụng
        • Thông tin về mã độc cơ bản
          • Thời gian gần đây, người dân Mỹ báo cáo họ nhận được nhiều tin nhắn, cuộc gọi với nội dung yêu cầu .
          • Phát hiện mã độc đánh cắp thông tin người dùng Google Chrome, tiềm ẩn nguy cơ bị truy cập vào tài kh
        • Người dân vẫn liên tiếp ‘sập bẫy’ lừa đảo mạo danh chiếm đoạt tài sản
        • Tổng hợp chi tiết các hình thức và mục đích lừa đảo
        • Dương Hải Nam
          • Page
          • Các ký hiệu , thông số khi check SSD nên biết Seq (Sequential Read/Write): Đo tốc độ đọc/ghi dữ liệu
          • Windows: Tự động cập nhật Chứng chỉ gốc - Trusted Root Certificates Vấn đề Bạn gặp lỗi NET::ERR_CERT
          • ZALO KHÔNG LƯU ĐƯỢC FILE ẢNH VỪA NHẬN
      • Cảnh giác thủ đoạn mạo danh shipper lừa chuyển tiền
      • SSD phân tầng sản phẩm - các bạn nên biết.
      • Hướng dẫn Tắt Bitlocker luôn trên máy tính hỗ trợ bitlocker
      • 2.1-VN IT for All | ITTalks 1102
        • IT Talks - Nghề IT & lộ trình thăng tiến tại Thủ Đức, 26/04/2025
        • Kỳ 06-Ransomware: Fundamentals and Countermeasure Strategies tại thành phố Vũng Tàu
        • Cảm Nhận Về ITTALK #1102 Section 5 - Ransomware Training and Awareness - THỦ ĐỨC
        • ITTalk 1102 #Section 4 29/06 ( Biên Hòa – Đồng Nai )
    • 3.Quê hương & đất nước. Tạp pín lù
      • Vesak 2025 & Xá lợi, Quả tim máu
        • Quoc Viet Nguyen - NHỮNG LỜI ĐỒN VÀ SỰ THẬT VỀ NGÀI QUẢNG ĐỨC
          • P.00-NHỮNG LỜI ĐỒN VÀ SỰ THẬT VỀ NGÀI QUẢNG ĐỨC
          • P.01-NHỮNG LỜI ĐỒN VÀ SỰ THẬT VỀ NGÀI QUẢNG ĐỨC
          • P.02-NHỮNG LỜI ĐỒN VÀ SỰ THẬT VỀ NGÀI QUẢNG ĐỨC
          • P.03-NHỮNG LỜI ĐỒN VÀ SỰ THẬT VỀ NGÀI QUẢNG ĐỨC
          • P.04-NHỮNG LỜI ĐỒN VÀ SỰ THẬT VỀ NGÀI QUẢNG ĐỨC
        • Trái tim bất tử hay màn trình diễn niềm tin?
        • Nguyễn Gia Việt : Đi tìm Phật mà không hiểu Phật
        • XÁ LỢI THẬT CỦA ĐỨC PHẬT VÀ XÁ LỢI NIỀM TIN
        • Lê Huỳnh Phương Thảo : CÁC VỊ SÁNG LẬP TÔN GIÁO CÓ LẮC ĐẦU NGAO NGÁN?
        • CHIÊM BÁI ĐẠI NHIỆT – 278 BỒ TÁT TRƯỢT NHIỆT ĐỘ…
        • 5 BƯỚC TU HÀNH ĐỂ CÓ XÁ LỴ
        • Lê Huỳnh Phương Thảo : MỘT DÂN TỘC TIẾN HOÁ NGƯỢC
        • Quốc Ấn Mai : Ca ngợi một cục muối hồng bán đầy rẫy trên các trang thương mại điện tử thành xá lợi
      • Chăm các bé cưng (Pets)
        • Bạn có nuôi các bé cưng (pets). Hãy luôn :........(kèm trong bài)
        • Các bé : Mèo
          • Rận tai trên mèo
          • Viêm phúc mạc truyền nhiễm ở mèo (FIP)
          • Mèo : Dưới đây là một số bệnh thường gặp
          • FIP Ở MÈO: BỆNH NGUY HIỂM NHƯNG CÓ THỂ KIỂM SOÁT!
          • Kinh Nghiệm Vượt Qua Bệnh FIP Ở Mèo
        • Các bé : Chó
          • Bệnh Parvo ở chó: Nguy hiểm rình rập và giải pháp tối ưu
          • Chó : Dưới đây là một số bệnh thường gặp
          • MÙA VE CHÓ TÁC OAI
        • Giun đũa là một loại ký sinh trùng thường gặp ở chó và mèo
        • LÀM GÌ ĐỂ BẢO VỆ CHÓ MÈO NHÀ BẠN KHI THỜI TIẾT GIAO MÙA
      • Quê Hương Đồng Nai Của Tôi & Của Mọi Người
        • Đốc phủ xứ Biên Hòa : ông Võ Hà Thanh & gia đình
          • ‘Nhà lầu ông Phủ’, ẩn mình trong hoang phế
          • Lá rụng về cội (Thăm mộ đốc phủ Võ Hà Thanh)
          • Tổ đình Bửu Long và cư sĩ Võ Hà Thuật
          • Tòa nhà đốc phủ Thanh & giai thoại
        • Xôi chiên phồng
          • Xôi chiên phồng Đồng Nai
          • Đi tìm nguồn gốc xôi chiên phồng
        • Lâm Trung Trại và những anh hùng “thủy hử” đất Đồng Nai
        • Ngôi chùa mang tên Chùa Cô hồn
        • Người canh 'giấc ngủ' của tiền nhân : Khu lăng mộ danh nhân văn hóa Trịnh Hoài Đức
        • Những địa danh xưa của Đồng Nai
        • Chuyện hai vị họ Lương ở Biên Hòa
        • Cố nhân sĩ Lương văn Lựu - 1916- 1992
        • Biên Hòa trăm năm trước
        • Đi xe lửa Sài Gòn - Biên Hòa nửa thế kỷ trước
          • P.1-Đi xe lửa Sài Gòn - Biên Hòa nửa thế kỷ trước
          • P.2-Đi xe lửa Sàigòn - Biên Hòa nửa thế kỷ trước
          • P3-Đi xe lửa Sàigòn - Biên Hòa nửa thế kỷ trước
          • P.4-Đi xe lửa Sàigòn - Biên Hòa nửa thế kỷ trước
        • Ngắm vẻ đẹp của các loài động vật hoang dã ở vườn thú lớn nhất Đồng Nai
        • Khám phá 'phố' ẩm thực về đêm không lúc nào vắng khách ở khu chợ Sặt nhỏ Hố Nai
        • Ngắm toàn cảnh từ trên cao vẻ đẹp của 11 cây cầu bắc qua sông Đồng Nai
        • Trịnh Hoài Đức - nhà văn hóa lớn, nhà sử học, nhà quân sự đại tài
        • Tản mạn về địa danh hành chính thuộc Biên Hòa
        • Khám phá hang động 'như thành quách' dưới rừng ở Đồng Nai
        • Khám phá thế giới hang động trong lòng đất giữa rừng giá tỵ ở Đồng Nai
        • Rực rỡ phúc khí cầu mang nguyện ước hạnh phúc, bình an tại Lễ hội chùa Ông ở Cù lao Phố
        • Vang danh bưởi Tân Triều
      • Lưu ý thanh toán khi dùng thẻ tín dụng, tránh bị mất tiền ngu giống mình
      • Ta đi đâu đó | cảm nhận
        • Bài số 01 - FPT Poly & Ventech Workshop
        • Bài số 02 - Bảo Mật Thông Tin tại FPT Poly Đồng Nai
        • Bài số 03
        • Bài số 04 | Father's Day | Saint Joseph
        • Bài số 05 | BICSI Hanoi | 14 Mar 2025
        • Bài số 06 | Festa del Papà – Ngày của Cha ở Ý
        • Bài số 07 - Những người bạn
        • Bài số 08 -Bạn có nuôi các bé cưng (pets). Hãy luôn ... xem trong phần ghi chú trong bài
        • Bài số 09 -Tâm Sân đó ngược lại với tâm Bi, sẽ hại chính chúng ta mà thôi
        • Bài số 10
      • Cóp nhặt linh tinh (xà bì chưởng)
        • HÃY CÙNG CHUNG TAY GIÚP MỌI NGƯỜI PHÒNG NGỪA LUADAO
        • Người không học hỏi thêm trong thời gian rảnh.....
      • Nhà Ga Xép
        • Tàu SE7 qua cầu đôi, hay cầu Chợ Mới tiếp tục hành trình vào Nam
      • Triết - tìm hiểu về triết
        • Triết học Kitô giáo
          • TÔN GIÁO: LA BÀN THIÊNG LIÊNG CHO CON NGƯỜI
          • SIÊU HÌNH HỌC CỦA BONAVENTURA: MỘT SIÊU HÌNH HỌC MANG TÍNH THẦN HỌC
          • LUẬT TỰ NHIÊN: VẤN ĐỀ TIẾN HÓA & TỔN TẠI CỦA THIÊN CHÚA
          • THIỀN VIPASSANA (Thiền minh sát tuệ)
          • LUẬT TỰ NHIÊN VÀ PHẨM GIÁ CỦA CON NGƯỜI
          • SƠ LƯỢC VỀ TRIẾT HỌC TỰ NHIÊN
          • LUẬT TỰ NHIÊN VÀ CÔNG BẰNG XÃ HỘI
          • NỀN TẢNG CỦA TRI THỨC ĐẠO ĐỨC ĐẾN TỪ ĐÂU?
          • TRI THỨC CON NGƯỜI VỀ VŨ TRỤ
          • PHÁN ĐOÁN ĐẠO ĐỨC LÀ TƯƠNG ĐỐI, CHỦ QUAN VÀ TẤT ĐỊNH?
          • TÔN GIÁO VÀ CÁC BIỂU TƯỢNG NHÂN HỌC
          • Sự thành hình triết học Kitô giáo
        • SỰ THIẾT YẾU CỦA TRIẾT HỌC TRONG THỜI ĐẠI A.I.
      • Lê Trọng Kha (LeKha Mart)
        • Những lưu ý khi ở khách sạn!
      • Nguyễn Ngọc Tư (nhà văn nữ)
        • Tôi bắt đầu tin, một người không chỉ sống cho riêng mình, rằng chết chưa phải là hết.....
        • Cảm xúc ngắn
          • "Bây giờ, lúc rạp mình trước đức Phật là lúc tâm chúng sinh bất an nhất.
          • Mùng bốn, Tết tan
      • Thế giới Gen (Y,X,Z ...)
        • Delulu Là Gì? Giải Nghĩa Cụm Từ Trendy Gen Z Nào Cũng Biết
        • Gen Y Là Gì? Thế Hệ Millennials Và Những Điều Khiến Họ Khác Biệt
        • Thế hệ Gen Z Là Gì Và Những Điều “Lồi Lõm” Trong Mắt Các Gen Khác
      • Thế giới VUCA & BANI
        • BANI vs VUCA: Từ viết tắt nào phù hợp để mô tả thế giới này?
        • VUCA Là Gì? Lời Khuyên Cho Giới Trẻ Trong Thời Đại VUCA
        • BANI World Là Gì? Cách Đối Diện Với Thế Giới Mới Nhiều Hỗn Tạp
      • Nhiều tác giả
        • Tác giả : Vinh Râu
          • 2025-P01-1 CÂU CHUYỆN VỀ SỰ THẬT | Tác giả : Vinh Râu
          • 2023-CÓ MỘT CÂU CHUYỆN KHÁC VỀ TẤM ẢNH” EM bÉ NAPALM”
        • Bàn thiên- Một dấu ấn thời khai hoang còn tồn tại | TVN
        • Trương Vĩnh Ký – Người giữ lửa cho tiếng nói Nam Kỳ | Nguyễn Văn Sâm
        • Từ nỗi đau của ông, Võ Văn Kiệt
        • CHÙA GHOSITARAM,xã Hưng Hội, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu
        • PHƯỚC HẢI CỔ MIẾU - Ngôi chùa Hoa thờ Cá Ông-
        • Đình An Hội, Bến Tre
        • 6 NGÀNH NGHỀ Ở VIỆT NAM MÀ CÁC CÔNG TY NƯỚC NGOÀI CÓ THỂ RỜI ĐI SAU KHI MỸ ÁP THUẾ NHẬP KHẨU 46%
        • KÝ SỰ BỊ CHÍCH ĐIỆN Ở CAM
        • CÁCH PHÂN BIỆT SÁCH 𝗡𝗘𝗫𝗨𝗦 THẬT - GIẢ?
        • Người Sài Gòn tử tế
          • Người Sài Gòn tử tế - Bài 1: Những bữa chay ngon từ tay chú Kiếm
        • Chủ đề "Có nên đi học từ Cao Đẳng,Đại Học hoặc bỏ học?!!"
          • Phần 01-Chủ đề "Có nên đi học từ Cao Đẳng,Đại Học hoặc bỏ học?!!"
          • Phần 02-Chủ đề "Có nên đi học từ Cao Đẳng,Đại Học hoặc bỏ học?!!"
          • Phần 03-Chủ đề "Có nên đi học từ Cao Đẳng,Đại Học hoặc bỏ học?!!"
        • Đàm Hà Phú
          • Cảnh giác lừa đảo - những câu chuyện ngắn
        • Nói về việc Đọc Sách từ anh Thái Tân, anh Thái Hạo và từ sưu tầm
        • Làm thuê làm chủ khác nhau gì không?
        • Chuyện cảnh giác
          • Cẩm nang nhận biết và phòng tránh Lừa đảo chuẩn hóa thông tin cá nhân
        • Bác Sĩ Nguyễn Văn Hoài
        • Dưỡng Trí Viện Biên Hòa, ngày nay là Bệnh Viện Tâm Thần TW2 Biên Hòa
          • Nguyễn Văn Hoài (1898 - 1955): Bác Sĩ Giám Đốc - Người Việt Đầu Tiên Của Dưỡng Trí Viện Biên Hòa
          • Vị giám đốc người Việt đầu tiên của Nhà thương điên Biên Hòa
        • 7 khái niệm liên quan đến tội phạm tình dục
        • Mùng 9 vía trời - mùng 10 vía đất.
        • Mùng 10 tháng giêng: Ngày vía Thần Tài hay ngày vía Thần Đất?
        • Bỗng lù lù đâu ra ông Thần Tài? Nếu lậm quá lại thành ra mê tín
        • TỤC CÚNG THẦN TÀI VÀO MÙNG 10 THÁNG GIÊNG ÂM LỊCH: SỰ TIẾP BIẾN VĂN HÓA ĐÃ DIỄN RA NHƯ THẾ NÀO?
        • Xuất khẩu gian lận
        • “Gia phả ngầm” ở Nam bộ
        • Chữ quốc ngữ, chữ nuớc ta từ Alexandre de Rhodes đến Trương Vĩnh Ký
        • Lệ cúng Vật Lề: Mật ngữ truyền đời của người mở đất!
        • Nhà ở của người Nam bộ xưa
        • Mả Tàu | *Tản mạn – Hoài Nguyễn
      • Yếm, áo yếm, di sản trang phục cổ truyền Việt Nam | TVN
      • Chuyện Nữ thần Tự do cưới ông Paul Bert rồi trèo lên nóc Tháp Rùa Hà Nội
      • Ý nghĩa của nén hương trong văn hóa tâm linh người việt
      • Du lịch & khám phá
        • Đông Nam Bộ
          • Sài Gòn
            • Nghĩa An Hội Quán (hay còn gọi là Chùa Ông, Miếu Quan Đế - nơi thờ phụng Quan Vũ)
            • Sài Gòn nhớ nhớ thương thương
              • Kỳ 1: Nhớ lắm Trường Nguyễn Thượng Hiền
              • Kỳ 2: Bà Quẹo là... Bà Quẹo nào?
              • Kỳ 3: Bảy Hiền thân thương
              • Kỳ 4: An Phú Đông, vườn xưa bên phố
              • Kỳ 5: Bí mật 'phi thuyền Apollo' giữa Sài Gòn
              • Kỳ 6: Nhớ làng đại học Thủ Đức
              • Kỳ 7: Đường xưa về Nhà Bè
              • Kỳ 8: Lũy Bán Bích từng ngát hương ngâu
              • Kỳ 9: Bàn Cờ, giao điểm truân chuyên
              • Kỳ cuối: Bàn Cờ, phố chợ thân quen
            • Hầm bí mật dài gần 100 m trong ngôi đình cổ ở TP HCM
          • Biên Hòa - Đồng Nai
            • NGỌC XÁ LỢI CỦA ĐỨC BỔN SƯ THÍCH CA MÂU NI PHẬT | HOÀNG ÂN CỔ TỰ
            • Hoàng Ân cổ tự với cây dầu 300 tuổi
            • Lệ Kỳ Yên
              • Đình Tân Lân
            • Thác Đá Hàn
            • Khu nghỉ dưỡng Thiền Tâm
            • Kinh nghiệm du lịch Đồng Nai “đầy đủ và hữu ích nhất”
            • Ngôi chùa ‘đặc biệt’ trong bệnh viện tâm thần ở Biên Hòa
            • Tản mạn địa danh Hố, Trảng ở Đồng Nai
          • Bà Rịa - Vũng Tàu
            • Suối Đá và suối Tiên nằm trong quần thể núi Dinh
        • Đôi nét về lịch sử hòn đảo Đài Loan
        • Khái quát quá trình hình thành và phát triển biển – đảo Việt Nam
        • Miền Tây Nam Bộ
          • Hà Tiên
            • Đến Hà Tiên viếng lăng Mạc Cửu
      • Nguyễn Gia Việt
        • Người Miền Nam chúng ta cúng mùng 10 tháng Giêng là cúng Chú Thổ
        • Người Miền Nam nói rõ vú sữa, bác sĩ, sầu riêng. Cấm kêu là "quả sầu", "quả vú", "bác"
        • Nghĩ về Tết nó như cuốn phim xưa tuôn lại....
        • Nhà đẹp ngày xưa
        • Cháo vịt Miền Nam
        • Chợ Nổi Miền Tây
    • 4.Tôn Giáo
      • Công Giáo
        • HIỆN TƯỢNG THIẾU NỮ “DIỄN NGUYỆN” HIỆN NAY TẠI VIỆT NAM
        • Lm. Anmai, CSsR tổng hợp
          • NƠI CAO TRỌNG NHẤT TRONG NHÀ THỜ VÀ Ý NGHĨA SÂU SẮC CỦA CỬ CHỈ THỜ LẠY
          • CÓ NHIỀU THỨ ĐÃ CŨ ĐẾN MỤC NÁT, MÀ HỔNG HIỂU SAO NGƯỜI TA CỨ LÔI RA ĐỂ LÀM ĐAU NHAU
          • CHỮ CŨNG CÓ NĂM BA ĐƯỜNG CHỮ
          • LỜI NGUYỆN TỐI
          • LẠY CHÚA!
          • HÔN NHÂN : QUÀ HAY GÁNH NẶNG
          • Xá lợi hay đá muối? Mời các bạn đoc bài viết sau đây của nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc- Phuc Dinh Kim
          • VATICAN SẼ CẮT SÓNG ĐIỆN THOẠI TRONG THỜI GIAN MẬT NGHỊ BẦU GIÁO HOÀNG
          • TRUMP BÁC BỎ LỜI CHỈ TRÍCH VỀ HÌNH ẢNH ĐỨC GIÁO HOÀNG DO AI TẠO RA
          • CHỜ KHÓI TRẮNG Ở VATICAN LÀM BÙNG NỔ MẠNG XÃ HỘI
        • Giáo lý cho người trẻ
          • 01. Làm sao để có thể khám phá tôi thật sự là ai?
          • 02. Bằng cách nào Kinh Thánh giúp tôi hiểu biết chính mình?
          • 03. Làm sao để hiểu Kinh Thánh?
        • Tên trộm lành: Thánh Disma, hy vọng đến từ thập giá
        • Nơi yên nghỉ của Đức Tổng Phaolô Bùi Văn Đọc
        • Lời nguyện tín hữu - Chúa nhật IV Mùa Chay - năm C (2025)
        • Hành trình tìm nơi lưu giữ thánh tích của một vị thánh tử đạo trên đất Sài Gòn
        • Một trong các tác phẩm điêu khắc nổi tiếng nhất thế giới cũng là nguồn lạ lùng tạo nên các truyền th
        • Từ khổ giá đến vinh quang
        • Truyền giáo là yêu thương người tật nguyền
        • ANTIQUA ET NOVA Ghi chú về Mối Tương Quan giữa Trí Tuệ Nhân Tạo và Trí Tuệ Con Người
        • DẠY VÀ HỌC KINH THÁNH do Lm Ignatio Hồ Văn Xuân giảng dạy trực tuyến
          • Phần 1: Một số khái niệm căn bản
          • Phần 2: NGŨ THƯ | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 3: CÁC SÁCH LỊCH SỬ | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 4: CÁC SÁCH GIÁO HUẤN - KHÔN NGOAN | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 5: NGÔN SỨ - TIÊN TRI | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 6: CÁC SÁCH TIN MỪNG | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 7: SÁCH CÔNG VỤ TÔNG ĐỒ | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 8: CÁC THƯ MỤC VỤ CỦA THÁNH PHAOLÔ | Thánh Kinh Tổng quát
          • Phần 9: CÁC THƯ CHUNG - Phần 10: SÁCH KHẢI HUYỀN | Thánh Kinh Tổng quát
          • Bài 11: Mô-sê và việc thành lập dân Ít-ra-en (P1) | Các tổ phụ - Tìm hiểu Cựu Ước
          • Bài 12: Mô-sê và việc thành lập dân Ít-ra-en (P2) | Các tổ phụ - Tìm hiểu Cựu Ước
          • Bài 13: Giô-suê lãnh đạo dân chinh phục đất Ca-na-an | TÌM HIỂU CỰU ƯỚC
          • Bài 14: Thời đại các thủ lãnh | TÌM HIỂU CỰU ƯỚC
          • Bài 15: Lập nền quân chủ: Sa-mu-en và Sau-lê | TÌM HIỂU CỰU ƯỚC
          • Bài 16: Đa-vít, tôi trung của Chúa (1010-970) | TÌM HIỂU CỰU ƯỚC
          • Bài 17: Sa-lo-môn, một sự huy hoàng đắt giá (970-931) | TÌM HIỂU CỰU ƯỚC
          • Bài 18: Các ngôn sứ, lãnh đạo tinh thần của Dân Chúa - Ngôn sứ Ê-li-a và Ê-li-sê
          • Bài 19: Các hành động kỳ lạ của các ngôn sứ | TÌM HIỂU CỰU ƯỚC |
        • QUY ĐỊNH VỀ THỦ TỤC HÔN PHỐI ÁP DỤNG CHO TOÀN GIÁO HỘI TẠI VIỆT NAM 2024
        • Mục vụ Giới trẻ Việt Nam - Vietnam Youth Ministry
          • Thông điệp hàng ngày
            • THỨ SÁU SAU LỄ TRO . Mt 9,14-15
            • THỨ NĂM SAU LỄ TRO . Lc 9,22-25
        • Các lớp giáo lý (đang thực hiện)
          • 1.Dự án lớp học THKT-GHTGVN
            • 2023
              • Hướng dẫn sử dụng Zoom
                • Cài đặt ứng dụng Zoom cho điện thoại Android
                • Hướng dẫn thay đổi hình nền trong Zoom - trên di động
                • Hướng dẫn đổi tên hiển thị trên Zoom
                • Hướng dẫn đăng nhập vào Zoom khi đã có ID/Link học
                • Hướng dẫn tải ứng dụng Zoom & 1 số hướng dẫn chung cơ bản
              • Hướng dẫn bật tính năng Nhận Tin Nhắn và Cuộc Gọi Lạ trong Zalo
              • Link Youtube để xem lại
              • Nội dung và thành phần giáo viên hướng dẫn Lớp Tìm Hiểu Kinh Thánh & Cầu Nguyện Với Lời Chúa
            • 2024
          • 2.Chương trình hồi tâm trực tuyến (Online)
            • 2023
              • Thư Mời - Chương Trình Hồi Tâm Hằng Tháng
              • Hướng dẫn sử dụng Zoom cơ bản
                • Hướng dẫn cách bật tính năng Nhận Tin Nhắn và Cuộc Gọi Lạ trong Zalo
                • Hướng dẫn thay đổi hình nền trong Zoom trên nền điện thoại di động
                • Hướng dẫn sử dụng Zoom cho Android và IOS (tương tự)
            • 2024
          • 3.Chương trình “Cứ Theo Thầy”
            • 2023
              • THƯ MỜI v/v tham gia chương trình “Cứ Theo Thầy”
            • 2024
          • 4.Hỏi và Đáp với các Cha
          • 5.Lớp giáo lý viên-GP.Xuân Lộc
            • LỊCH CÔNG GIÁO - Năm Phụng Vụ 2023 - 2024
            • "YOUCAT" -
            • LỜI NGUYỆN CHUNG -
            • HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC VIỆT NAM HƯỚNG DẪN TỔNG QUÁT VIỆC DẠY GIÁO LÝ TẠI VIỆT NAM 2017
            • BỘ PHÚC ÂM HÓA CÁC DÂN TỘC - Dành cho các giáo lý viên
            • CATECHESI TRADENDAE | Tông huấn của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II về DẠY GIÁO LÝ TRONG THỜI ĐẠI CHÚN
        • Giáo lý cấp I
          • Ký hiệu các sách Kinh Thánh
          • Đến Bàn Tiệc Thánh
            • Phần 1-Tuyên xưng đức tin
              • Bài 1-Thiên Chúa sáng tạo trời đất & muôn vật
              • Bài 2-Thiên Chúa tạo dựng loài người
              • Bài 3-Sa ngã
              • Bài 4-Con Thiên Chúa làm người
              • Bài 5-Cuộc khổ nạn của chúa Jesus
              • Bài 6-Chúa Jesus sống lại & lên trời
              • Bài 7-Chúa Thánh Thần
              • Bài 8-Thiên Chúa Ba Ngôi
              • Bài 9-Cộng Đoàn Hội Thánh
              • Bài 10-Tổ Chức Hội Thánh
              • Bài 11-ĐỨC MA-RI-A MẸ CHÚA GIÊ-SU VÀ MẸ HỘI THÁNH
              • Bài 12-ƠN THA TỘI
              • Bài 13-ƠN PHỤC SINH VÀ ĐỜI SỐNG VĨNH CỬU
            • Lời nói đầu
            • Bài mở đầu
            • Phần 2-Sống trong chúa Ki-tô
              • Bài 14-Con người là hình ảnh của Thiên Chúa
        • Nhà thờ & địa lý
          • Lược sử Giáo xứ Thánh Gẫm
        • Trung Vu Cssr
          • KHI HỌ TOAN TÍNH, HÃY CHẮC CHẮN RẰNG BẠN ĐANG LẦN CHUỖI MÂN CÔI...
          • Đôi khi, ma quỷ không đến với cặp sừng đáng sợ; nó đến trong hình hài của một quý ông...
          • ĐỪNG ĐỔI SỰ THẬT LẤY HÒA BÌNH; VIỆC ẤY SẼ PHẢN TÁC DỤNG...
          • XÁC ĐỊNH BẢN THÂN HOẶC NGƯỜI KHÁC SẼ XÁC ĐỊNH BẠN
          • ĐỪNG BAO GIỜ PHỚT LỜ TIẾNG GỌI KÊU GỌI TA CẦU NGUYỆN...
          • AI HIỂU ĐƯỢC THỜI GIAN VÀ THỜI ĐIỂM SẼ KHÔNG GHEN TỊ VỚI AI...
          • Ở SAI NƠI, BẠN SẼ KHÔNG BAO GIỜ ĐƯỢC TRÂN TRỌNG ...
          • SỰ KHÁC BIỆT GIỮA: TÔNG ĐỒ VÀ MÔN ĐỆ
          • NHƯỜNG NHỊN NGHĨA LÀ BẠN TRÂN TRỌNG MỐI QUAN HỆ HƠN LÀ CÁI TÔI
          • THÔNG ĐIỆP DILEXIT NOS CỦA ĐỨC THÁNH CHA PHANXICÔ VỀ TÌNH YÊU NHÂN LOẠI VÀ THẦN LINH CỦA THÁNH TÂM C
          • MỘT NGƯỜI LÃNH ĐẠO PHẢI CHẤP NHẬN SỰ PHÊ BÌNH XÂY DỰNG
          • ĐỪNG NÓI, “CHUYỆN ẤY SẼ KHÔNG BAO GIỜ XẢY ĐẾN VỚI TÔI;” BÀN CỜ CÓ LÚC XOAY CHIỀU
          • ĐỪNG SỐNG ĐỂ LÀM HÀI LÒNG NGƯỜI ĐỜI; CON NGƯỜI RẤT NHANH QUÊN KẺ ĐÃ KHUẤT...
          • Mặc áo nhặm và ngồi trên tro
          • Không ai thực sự thất bại, chỉ là chúng ta đang trải qua những thăng trầm của cuộc sống
          • GIÀU HAY NGHÈO LÀ DỰA VÀO BẢN CHẤT, KHÔNG PHẢI CỦA CẢI
          • CHÚNG TA ĐỀU CÓ MỘT CHIẾC TÚI; BẠN ĐANG MANG GÌ TRONG ĐÓ?
          • ĐÔI KHI, BUÔNG BỎ LÀ CON ĐƯỜNG DUY NHẤT ĐỂ CHỮA LÀNH
          • Hôm nay là lễ nhớ Đức Maria Nữ Vương Thiên Đàng!
          • Đừng tách rời Sự Thật và Nhân Đức
          • MỘT NGÀY KHÓ CHO CÁI TÔI LÀ MỘT NGÀY TỐT CHO TÂM HỒN
          • ĐỪNG ĐỂ SỰ HIỆN ĐẠI HỦY HOẠI CON CÁI BẠN...
          • BẠN BÈ CHÂN THÀNH RẤT HIẾM; NẾU CÓ, HÃY GIỮ LẤY
          • Nói chậm, nói vừa phải và nói ít.
          • Có nên hài lòng với điều kiện tối thiểu?
          • KHI NGƯỜI KHÁC TIN TƯỞNG BẠN VỚI NHỮNG YẾU ĐUỐI CỦA HỌ, XIN ĐỪNG LỢI DỤNG ĐIỀU ĐÓ ĐỂ CHỐNG LẠI HỌ.
          • Lỗ Kim trong Kinh Thánh là thứ gì ?
          • Dù đã cầu nguyện nhưng khó khăn vẫn chồng chất...
          • ĐỪNG NÓI RẰNG KẺ THẤT BẠI LÀ SẼ THẤT BẠI MÃI MÃI...
          • CAM KẾT LÀ HÀNH ĐỘNG, KHÔNG PHẢI LỜI NÓI
          • Bỏ lối tư duy "cái gì đến, sẽ đến"; hãy chiến đấu cho những điều bạn mong ước
          • LỜI BÀO CHỮA VỤNG VỀ
          • DƯỚI SỰ CHE CHỞ CỦA MẸ MARIA, KẺ THÙ KHÔNG THỂ ĐÁNH BẠI BẠN...
          • BẠN ĐÔI KHI CẦN HÀNH ĐỘNG, KHÔNG PHẢI CHỈ KIÊN NHẪN
          • Tuyên bố quan điểm về Lễ khai mạc Thế vận hội của Hội đồng Giám mục Chính thống Coptic Bắc Mỹ
          • Uống nước từ ly vỡ sẽ khiến bạn bị thương, cũng như tranh cãi với những người độc hại
          • Yêu Là Dám Chấp Nhận Ngay Cả Khi Bị Giáo Hội Làm Tổn Thương
          • CHẠY ĐẾN VỚI CHÚA GIÊSU TRONG BÍ TÍCH THÁNH THỂ HOẶC NHỮNG CON SÓI ĐÓ SẼ XÉ NÁT BẠN
          • QUY TẮC TIẾN HÀNH BIỆN PHÂN CÁC HIỆN TƯỢNG ĐƯỢC CHO LÀ CÓ NGUỒN GỐC SIÊU NHIÊN
            • Dẫn Nhập : Lắng Nghe Thần Khí Hoạt Động Nơi Dân Chúa
              • Sự Sửa Đổi Gần Đây
              • Lý Do Cho Các Quy Tắc Mới
              • Các Khía Cạnh Mới
              • Nhận Biết Hành Động Của Chúa Thánh Thần
              • Sự Tham Gia Và Đồng Hành Của Bộ
            • Lời Giới Thiệu
              • I. NHỮNG HƯỚNG DẪN CHUNG
              • II. CÁC THỦ TỤC CẦN LÀM THEO
              • Giai đoạn Kết luận
          • Ý nghĩa bức tranh Chúa Giêsu đánh đuổi những người buôn bán trong Đền Thờ
          • Fiducia Supplicans
            • Thông cáo báo chí liên quan đến việc tiếp nhận Fiducia supplicans của Thánh Bộ Giáo Lý Đức Tin
            • Hỏi đáp ngắn gọn về văn kiện "Fiducia Supplicans"
            • Tuyên bố Fiducia Supplicans về ý nghĩa mục vụ của việc chúc lành
            • HƯỚNG DẪN MỤC VỤ CHO VIỆC THỰC HIỆN FIDUCIA SUPPLICANS
            • Thông báo của Tổng Giáo Phận Singapore:
            • Tuyên bố Fiducia Supplicans về ý nghĩa mục vụ của việc chúc lành | Fiducia Supplicans
          • Dignitas Infinita
            • Tuyên bố Dignitas Infinita, văn kiện mới nhất của Tòa Thánh bàn về Phẩm Giá Con Người .
            • Phân Tích Triết Học về Tuyên bố Dignitas Infinita (Phẩm Giá Vô Hạn)
            • Trong 'Dignitas Infinita', Vatican bảo vệ con người, không phải chính trị"
            • Dignitas và truyền thông
            • Đạo đức sinh học trong Dignitas Infinita
            • Dignitas Infinita: Cái nhìn Tổng quan
            • Dignitas Infinitas: Giới bảo thủ hoan nghênh, giới cấp tiến lại coi đây là một bước lùi
            • BẢY ĐIỂM MƠ HỒ CỦA TUYÊN BỐ DIGNITAS INFINITAS
            • Ba điểm để hiểu "Dignitas infinita"
            • Dignitas Infinita - Bốn loại phẩm giá
            • Dignitas Infinita: Giáo Huấn Xã Hội Công Giáo Tái Khẳng Định Truyền Thống Nhân Quyền Phổ Quát
          • GỌI CHO HỌ NGAY, ĐỪNG MONG TRÊN THIÊN ĐƯỜNG CÓ BỐT ĐIỆN THOẠI...
          • THIÊN CHÚA HIỆN HỮU NHƯNG BẠN KHÔNG PHẢI LÀ NGÀI... HÃY SỐNG KHIÊM NHƯỜNG
          • AI LÀ BẠN CỦA BẠN?
          • CHÚA GIÊSU ĐÃ KHÔNG CHẾT ĐỂ LÀM CHO BẠN TRỞ THÀNH TỶ PHÚ; HÃY BIẾT ĐIỀU NÀY VÀ BÌNH AN...
          • NHÀ CÓ Ô DÙ VÀ THẾ HỆ DỰA DẪM
          • NĂNG LỰC VÀ TÀI NĂNG MỞ RA CÁNH CỬA; NHƯNG SỰ KHÔN NGOAN VÀ KỶ LUẬT MỚI LÀ THỨ GIỮ CHO NÓ LUÔN MỞ...
          • XÂY DỰNG ĐỨC TIN TRƯỚC CƠN BÃO...
          • GIỮA NGHI NGỜ VÀ TIN TƯỞNG
          • Ý nghĩa bức tranh Lễ Truyền Tin của Titian
          • Tu vậy mới là tu
          • KỂ CẢ KHI BẠN NÓI SỰ THẬT, Ý ĐỊNH CỦA BẠN VẪN QUAN TRỌNG...
          • ĐỨC GIÁO HOÀNG THỰC SỰ ĐÃ NÓI GÌ?
          • [Infographic] 01/01/2024: Thông điệp của Đức Thánh Cha Phanxicô nhân ngày Hòa bình Thế giới lần thứ
          • Trí tuệ nhân tạo và Hòa bình – Vấn đề mới đặt ra cho các tu sĩ Dòng Chúa Cứu Thế
          • ĐIỀU CHÚNG TA BIẾT MÀ HỌ KHÔNG BIẾT...
          • CHUỖI MÂN CÔI THỰC HIỆN NHỮNG ĐIỀU KỲ DIỆU...
          • Tiểu sử Tôi Tớ Chúa Dumoulin Boria, Giám mục Tây Đàng Ngoài (1)
          • Báo cáo năm 1872 về Hạt Đại diện Tông Tòa Nam Đàng Ngoài
          • Các Thừa sai Pháp ở Bắc Kỳ (1): LỜI MỞ ĐẦU
          • Các Đấng Tử Đạo Của Nam Kỳ
          • Một bằng chứng lịch sử mới tìm thấy liên quan tới vụ thảm sát giáo dân ở Biên Hòa
          • Về vụ giải cứu 5 thừa sai Pháp năm 1843
          • Trích thư chung năm xxxx của Hội Thừa Sai Paris
            • Thư chung năm 1858 của Hội Thừa Sai Paris - Tây Đàng Trong
            • Thư luân lưu năm 1841 của Hội Thừa sai Paris
            • Trích thư Luân lưu năm 1840 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích Thư Luân lưu năm 1842 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích thư luân lưu năm 1844 của Hội Thừa Sai Paris.
            • Trích Thư chung năm 1845 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích THƯ CHUNG năm 1846 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích Thư chung năm 1847 của Hội Thừa Sai Paris
            • Thư chung năm 1848 của Hội Thừa sai Paris
            • Trích thư chung năm 1849 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích Thư chung năm 1852 của Hội Thừa sai Paris
            • Trích Thư chung năm 1853 của Hội Thừa sai Paris
            • Trích Thư Chung 1854 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích Thư chung năm 1855 của Hội Thừa Sai Paris
            • Trích Thư Chung năm 1856 của Hội Thừa Sai Paris
          • NGƯỜI CÔNG GIÁO CÓ NÊN DÙNG MẠNG XÃ HỘI ĐỂ PHÊ BÌNH GIÁO HỘI KHÔNG?
          • Cha John Aloysius Bonnard & Cha Augustin Schceffler : Các Thánh Tử Đạo Bắc Kỳ
          • Cha Philip Minh - Các Đấng Tử Đạo Của Nam Kỳ
        • Phêrô Nguyễn Văn Khải DCCT
          • MỘT TẬP TỤC ĐẠO ĐỨC RẤT HAY CỦA CÔNG GIÁO TRONG NGÀY LỄ CHÚA HIỂN LINH
          • NHỮNG LỜI RẤT HAY VÀ RẤT THỐNG THIẾT CỦA ĐỨC THÁNH CHA PHANXICÔ TRONG SỨ ĐIỆP MÙA CHAY 2024
          • LỢI ÍCH KỲ DIỆU TỪ VIỆC THỰC HÀNH CÁCH ĂN CHAY MÀ CHÚA ƯA THÍCH (Is 58: 6-9)
          • NGUỒN GỐC VÀ Ý NGHĨA PHẨM PHỤC CỦA CÁC LINH MỤC MẶC TRONG THÁNH LỄ
          • THÔNG ĐIỆP MÙA CHAY 2024 CỦA ĐỨC THÁNH CHA PHANXICÔ
          • ĐỂ HIỂU CHO ĐÚNG TUYÊN BỐ LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC CHÚC LÀNH CHO CÁC CẶP ĐỒNG GIỚI VÀ CÁC CẶP BẤT HỢP LỆ
          • CHUYỆN ĐI ĂN ĐÁM CƯỚI “KHÔNG PHÉP ĐẠO”
      • Phật Giáo
        • TẦM QUAN TRỌNG CỦA THIỆN NGHIỆP – LỜI DẠY TỪ KINH CUNDA NGƯỜI THỢ RÈN
        • CHÁNH NGỮ (SAMMĀ-VĀCĀ) TRONG PHẬT GIÁO NGUYÊN THỦY
        • Kinh chánh tri kiến | Phật Giáo Nguyên Thủy - kinh NIKAYA
          • P01-Thiện và bất thiện
          • P02-Thức ăn
          • P03-Tứ Diệu Đế
          • P04-Già và chết
          • P05-Sanh (Sinh)
          • P06-Hữu
          • P07-Chấp thủ
          • P08-Tham Ái
          • P09-Cảm thọ
          • P10-Xúc
          • P11-6 nhập
          • P12-Danh Sắc (Thân Tâm)
          • P13-Thức (Ý thức, nhận thức)
          • P14-Hành
          • P15-Vô Minh
          • P.16-Phần cuối - Lậu Hoặc
        • Kinh sám hối
          • Các cách khấn nguyện, sám hối tại nhà
          • Cần lưu ý gì khi đọc kinh sám hối hằng ngày?
          • khấn nguyện số 1 -Kinh sám hối
          • khấn nguyện số 2 -Kinh sám hối
          • khấn nguyện số 3 - Kinh sám hối
          • khấn nguyện số 4 - Kinh sám hối
        • Budsas.org - Bình Anson
          • Binh Anson's Facebook
            • TỈNH THỨC TRƯỚC CÁI CHẾT (2) | Hòa thượng Gunaratana (2017)
            • Nhầm lẫn giữa cây SALA và cây ĐẦU LÂN (Hàm Rồng)
            • GIỚI THIỆU PHẬT GIÁO TRONG 5 PHÚT
            • ĐẠI KINH THIẾT LẬP NIỆM (DN 22)
            • TÔI ĐÃ ĐẾN VỚI PHẬT GIÁO THERAVADA NHƯ THẾ NÀO?
            • DỊCH KINH VÀ ĐẠI HỌC - Hòa thượng Thích Minh Châu - Chánh pháp và Hạnh phúc
            • HẠNH ĐẦU ĐÀ CỦA TRƯỞNG LÃO MAHĀKASSAPA (ĐẠI CA-DIẾP)
            • Lời Phật dạy :PHÚC LỢI CHO MÌNH VÀ CHO NGƯỜI KHÁC
            • TAM TẠNG THÁNH ĐIỂN PHẬT GIÁO VIỆT NAM
            • CHÁNH NGỮ KHI SỬ DỤNG MẠNG XÃ HỘI
            • CÁC PHÁP HÀNH ĐẦU-ĐÀ PHỔ THÔNG TRONG THỜI HIỆN ĐẠI
            • Lời Phật dạy : NGƯỜI MÙ SỜ VOI
            • Làm lành, tránh ác, tu tâm.
            • Lời Phật dạy :THÙNG RỖNG KÊU TO
            • Chỉ là MỘT HẠT CÁT.
            • LÀM THẾ NÀO ĐỂ GIÁC NGỘ?
          • A.Căn bản Phật pháp
            • 1.Giới thiệu đạo Phật | Tỳ kheo Bodhicitto
            • 2.Tóm Tắt Căn Bản Phật Giáo | Tỳ khưu Dhammika | Bình Anson lược dịch
            • 3.Lịch sử Đức Phật Thích Ca Mâu Ni | Gia Tuệ
            • 4.Đức Phật của chúng ta Tỳ kheo Thích Minh Châu
            • 5.Tam Tạng Kinh Điển Nguyên Thủy (Tam Tạng - Tipitaka)
            • 6.Tránh Vụ Phật Tử Tại Gia | Thích Thanh Từ
            • 7.Đạo đức trong nếp sống người Phật tử | Tỳ kheo Thích Minh Châu
            • 8.Người Phật tử chân chánh | Phúc Trung
            • 9.Phật giáo là gì? | Hòa thượng Narada
            • 10.Con đường giác ngộ theo kinh điển Nikaya | Thích Nữ Trí Liên
          • B.Lịch sử (về Tam Tạng Kinh,hình thành Đại Thừa, Nguyên Thủy v.v..)
            • 1.Tam Tạng Kinh Điển | Bình Anson
            • 2.Cây cỗ thụ Phật Giáo | R.P. Hayes
            • 3.Mahayana và Theravada: Cùng một cỗ xe | Bình Anson
            • 4.Sự hình thành Đại thừa | J. R. O'Neil
            • 5.Đạo Phật Nguyên Thủy và Đạo Phật Đại Thừa | Hòa thượng W. Rahula & Tỳ kheo Thiện Minh dịch
            • 6.Khái quát lịch sử truyền bá kinh điển và những đặc điểm của Kinh tạng Nikàya | Thích Viên Giác
            • 7.Khái quát về nguồn gốc kinh A-hàm | Thích Nguyên Hiền
            • 8.Sự hình thành của A Tỳ Ðạt Ma | Hòa thượng Thích Thiện Siêu
            • 9.Giới thiệu Phật giáo Nguyên thủy tại Việt Nam
              • A.Lịch sử phát triển
                • 9.1.Đạo Phật Nguyên Thủy tại Việt Nam | Bình Anson
                • 9.2.Năm trung tâm hoằng pháp đầu tiên của Phật giáo Nguyên thủy | Tỳ kheo Thiện Minh
                • 9.3.Một số đặc điểm trong sinh hoạt của Phật giáo Nam tông | Tỳ kheo Thiện Minh
                • 9.4.Vài nét về sự phát triển của Phật giáo Nguyên thủy tại Việt Nam | Tỳ kheo Thiện Minh
                • 9.5.Một số đặc điểm trong sinh hoạt của Phật giáo Nam tông | Tỳ kheo Thiện Minh
                • 9.6.Phật giáo Nam tông Việt Nam: Cái nhìn từ bên ngoài | Thích Huệ Giáo
                • 9.7.Những Nhà Sư Phật giáo Nguyên thủy truyền giáo đầu tiên ở Sài gòn - Gia định | Tỳ kheo Thiện Min
                • 9.8.Phật giáo Nam tông ở Cố đô Huế | Tỳ kheo Thiện Minh
              • B.Nghi thức sinh hoạt
                • 9.9.Lễ hội trong truyền thống Phật giáo Nguyên thủy | Tỳ kheo Thiện Minh
                  • 9.9.1.Ý nghĩa lễ hội rằm tháng Giêng (Màghapùja)
                  • 9.9.2.Ý nghĩ lễ hội rằm tháng Tư (Vesàkhapùja)
                  • 9.9.3.Ý Nghĩa Lễ Hội Rằm Tháng Sáu (Àsàlhapùjà)
                  • 9.9.4.Ý nghĩa lễ hội Rằm tháng Bảy
                  • 9.9.5.Ý nghĩa lễ hội Rằm tháng Chín
                • 9.10.Nghi thức Phật giáo Nguyên thủy | Tỳ kheo Thiện Minh
                • 9.11.Nghi Thức Tụng Niệm trong truyền thống Phật giáo Nguyên thủy
        • Xá-lợi | Biết thêm về ngọc xá-lợi
        • Phật Giáo Theravāda – Dhamma
          • Bộ nền tảng Phật giáo – Ngài Hộ Pháp
            • Phật Giáo Là Gì? Nền Tảng Phật Giáo – Tỳ-Khưu Hộ Pháp
            • Kinh Chuyển Pháp Luân – Tỳ Kheo Hộ Pháp
            • Nền Tảng Phật Giáo & Các Đầu Sách Tỳ Khưu Hộ Pháp Biên Soạn
            • Bát Chánh Đạo, Pháp Hành Trung Đạo – Tỳ Kheo Hộ Pháp
            • Ngày Rằm Tháng Tư Trong Phật Giáo – Tỳ Khưu Hộ Pháp
            • 3 Con Đường Thoát Khổ – Tỳ Khưu Hộ Pháp
          • Phật Pháp Căn Bản
            • Phần I
              • 1.1.Phần I – Giới Thiệu Đức Phật, Đức Pháp, Đức Tăng
              • 1.2.Phần I – Cuộc Đời Đức Phật
              • 1.3.Phần I – Tứ Diệu Đế
              • 1.4.Phần I – Bát Chánh Đạo
              • 1.5.Phần I – Giảng Giải Thêm Về Bốn Tầng Thiền Định (Jhana)
              • 1.6.Phần I – Nghiệp
              • 1.7.Bản Phần I – Nghiệp Chứa Ở Đâu?
              • 1.8.Phần I – Có Thể Biến Cải Quả Của Nghiệp Không?
              • 1.9.Phần I – Những Hiểu Biết Sai Lầm Hay Tà Kiến Về Kamma (Nghiệp)
              • 1.10.Phần I – Tìm Hiểu Về Nghiệp (Tiếp Theo)
              • 1.11.Phần I – Một Số Câu Hỏi Liên Quan Đến Nghiệp
              • 1.12.Phần I – Lợi Ích Của Sự Hiểu Biết Luật Nghiệp Báo
              • 1.13.Phần I – Các Loại Nghiệp
              • 1.14.Phần I – Lý Duyên Sinh
              • 1.15.Phần I – Luật Duyên Hệ Duyên
              • 1.16.Phần I – Hướng Dẫn Hành Thiền
              • 1.17.Phần I – Thiền Tha Thứ
              • 1.18.Phần I – Thiền Từ Ái (Niệm Tâm Từ)
              • 1.19.Phần I – Thực Hành Thiền Tha Thứ Và Thiền Từ Ái
            • Phần 2
              • 2.1.Phần II – Đặc Tính Siêu Việt Của Phật Giáo
              • 2.2.Phần II – Các Hạng Chúng Sinh Trên Đường Giải Thoát
              • 2.2.Phần II – Con Đường Giải Thoát
              • 2.4.Phần II – Hai Loại Quy Y
              • 2.5.Phần II – Quy Y Siêu Thế
              • 2.6.Phần II – Thiền Định (Samatha)
              • 2.7-Phần II - THIỀN MINH SÁT (VIPASSANĀ)
              • 2.8.Phần II -– Tông Phái Và Kết Tập Tam Tạng
              • 2.9.Phần II – Vô Ngã
              • 2.10.Phần II – Phụ Lục – Hãy Tìm Hiểu Tôn Giáo Này
              • 2.11.Phần II - HƯỚNG DẪN HÀNH THIỀN
              • 2.12-Phần II – Thực Hành Thiền Tha Thứ Và Thiền Từ Ái
          • 13 Điều Học Tăng Tàn – Luật Xuất Gia Tóm Tắt – Tỳ Khưu Hộ Tông
        • Nguyễn Gia Việt
          • Xá lợi lớn nhứt của một đời người là tiếng thơm và những việc giúp ích cho chúng sanh của người đó đ
          • Sống để rèn luyện đạo đức và sống cho thành nhân chớ không phải vì sợ nghiệp quả
          • Bốn hướng tám phương trời là gì?
          • Đạo Phật nguyên bổn trong giáo lý không có "lễ hằng thuận" ,cũng không có "giáo lý hôn nhân"
          • Đi chùa cầu bình an cho "mọi người và gia đình" có được không?
          • Đức Phật Thích Ca quan niệm về Trời (Đấng Tạo Hóa) như thế nào?
        • Huỳnh Duy Lộc
          • Phật giáo và con đường thoát khổ
          • Đức Phật: từ giây phút giác ngộ tới 50 năm làm khất sĩ | Mừng Phật Đản, Phật Lịch 2568
          • Đại lễ Phật đản 2024: Đức Phật và lý Duyên khởi
          • Phái Theravada (Thượng tọa bộ) của Phật giáo
          • Bồ Đề Đạt Ma, vị tổ thứ 28 của Thiền tông
          • Đức Phật và quán niệm về cái chết
          • Phật giáo Đại thừa: bối cảnh ra đời và ảnh hưởng
          • Hermann Oldenberg và “Đức Phật, cuộc đời, học thuyết và tăng đoàn”
        • Thích Tuệ Sỹ
          • (PDF) Kỷ yếu Tri ân Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ
          • TIỂU SỬ HÒA THƯỢNG THÍCH NGUYÊN CHỨNG | Hiệu: Tuệ Sỹ
          • Hoà thượng Tuệ Sỹ viên tịch
          • Hoà Thượng Thích Tuệ Sỹ Và “Tô Đông Pha Những Phương Trời Viễn Mộng”
          • Tuệ Sỹ và “Triết học về tánh Không”
        • Bồ Đề Đạt Ma, vị tổ thứ 28 của Thiền tông
        • MƯỜI HAI NHÂN DUYÊN - NGUYÊN LÝ VÀ ĐỊNH NGHĨA
      • Cao Đài
        • Khái quát về Đạo Cao Đài
    • 5.Nghiên cứu Quốc tế
      • Mỹ tăng thuế quan với toàn thế giới trong “Ngày giải phóng”, Việt Nam nằm trong nhóm cao nhất
      • Thế Giới Hôm Nay
        • THẾ GIỚI HÔM NAY: 21/06/2024
        • THẾ GIỚI HÔM NAY: 20/06/2024
        • THẾ GIỚI HÔM NAY: 18/06/2024
      • CUỘC ĐÀN ÁP HỒI GIÁO CỦA BẮC KINH ĐANG NHẮM ĐẾN TRẺ EM
      • “NHÀ NƯỚC NGẦM” CỦA TRUMP
      • TẠI SAO ĐẠO ĐỨC LÀ KẺ THÙ CỦA HÒA BÌNH?
      • NHỮNG THAY ĐỔI NHÂN KHẨU HỌC CHƯA TỪNG THẤY Ở TRUNG QUỐC
    • 6.HR/Admin-Thuế-Tài chính/Kế toán
      • Đừng thần thánh hóa việc đi thực tập sớm
      • Kế toán tài chính | Hạch toán
        • Hướng dẫn hạch toán mượn tiền giám đốc
      • SAU KHI ĐI LÀM BẠN NHẬN RA ĐIỀU GÌ?
      • Phạm Quang Phước - Hệ Thống Lương 3P
      • Bich Le
        • Series: Nghệ Thuật Offboarding – "Ly hôn" đúng cách nơi công sở
          • Phần 1: Offboarding là gì? Tại sao nó quan trọng?
          • Phần 2: Những Sai Lầm Phổ Biến Khi Offboarding
          • Phần 3: Hỗ trợ quyền lợi cho nhân viên khi nghỉ việc – Đừng để họ ra đi trong ấm ức!
          • Phần 4 - Exit Interview: Hỏi Gì Để Thực Sự Học Hỏi?
        • Series - Bí mật HR không ai nói
          • Phần 1: Cách deal lương để không bị ép giá
          • Phần 2: Tại sao những người làm ít hơn bạn lại được lương cao hơn?
          • Phần 3: Bạn có thật sự được “đánh giá công bằng” khi xét tăng lương hay không?
          • Phần 4.1: Làm thế nào để được thăng tiến mà không cần nịnh bợ sếp?
          • Phần 4.2: Làm thế nào để được thăng tiến mà không cần nịnh bợ sếp?
          • Phần 5: Dấu hiệu cho thấy công ty đang ép bạn nghỉ việc (mà không nói thẳng)
          • Phần 6: Những sai lầm khiến nhân viên giỏi không bao giờ thăng tiến
          • Phần 7: Khi nào nên nhảy việc? Khi nào nên ở lại? Nghệ thuật ra quyết định trong sự nghiệp.
          • Phần 8: Vì sao công ty luôn thích tuyển người mới thay vì tăng lương cho nhân viên cũ?
          • Phần 9: Tại sao nhân viên giỏi nghỉ việc, nhưng công ty vẫn không quan tâm?
      • Thanh Huyen Tran
        • HRBP có nên trực tiếp giải quyết xung đột nội bộ hay chỉ đóng vai trò tư vấn?
      • BẢN TIN NHÂN SỰ |bởi : 101 quản trị nhân sự
        • BẢN TIN NHÂN SỰ NGÀY 26-27/2/2025
      • BỊ "SA THẢI" CÓ LƯU VÀO HỒ SƠ VÀ BỊ CHECK REFERENCE KHI XIN VIỆC TIẾP THEO???
      • Tổng hợp Bộ luật lao động qua các năm
      • Cập nhật văn bản hướng dẫn Bộ luật Lao động 2019
      • SINH VIÊN MỚI RA TRƯỜNG KHÔNG CÓ KINH NGHIỆM LÀM SAO TÌM ĐƯỢC VIỆC LÀM?
      • Thắng Huỳnh
        • Xúc phạm /Vu khống/ Công kích/ “Bóc phốt” người khác trên mạng xã hội.
      • HR CẦN LÀM GÌ ĐỂ XÂY DỰNG EMPLOYER BRANDING MẠNH MẼ TRÊN MẠNG XÃ HỘI?
      • NHỮNG CÂU CHUYỆN VỀ LƯƠNG KHI BẮT ĐẦU ĐI LÀM
      • 6.1.HR/Admin
      • 6.2.Thuế
        • BHXH
        • Giảm Trừ Thuế TNCN
          • Giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc là một trong những quyền lợi quan trọng của người nộp thuế
          • 10 Lưu Ý Khi Đăng Ký Người Phụ Thuộc Để Giảm Trừ Thuế TNCN
          • Hướng dẫn làm Hồ Sơ Đăng Ký Thuế cho Người Phụ Thuộc - năm 2024 [tham khảo]
          • 12 THU NHẬP MIỄN THUẾ TNDN
          • 16 thông tin về thu nhập miễn thuế thu nhập cá nhân - 2024
      • 6.3.Tài chính/Kế toán
      • NHỮNG CÂU CHUYỆN VỀ LƯƠNG KHI BẮT ĐẦU ĐI LÀM
      • KHUNG NĂNG LỰC (Competency Framework) - NỀN TẢNG CHO SỰ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ & TỔ CHỨC
      • NHỮNG KỸ NĂNG CẦN CHUẨN BỊ TRƯỚC KHI ĐI LÀM
      • NGƯỜI LÀM NHÂN SỰ PHẢI CÓ ĐỦ KIẾN THỨC VỀ LUẬT LAO ĐỘNG
      • Vai trò của HR trong làn sóng AI đang dần thay thế lao động?
      • Tổng hợp 104 Bài viết chuyên sâu HR & LEADERSHIP trong năm 2024 trên Phi&P - HR & Leadership
        • I. AI VÀ CÔNG NGHỆ TRONG QUẢN LÝ NHÂN SỰ
          • 1.AI trong Quản lý Nguồn Nhân lực - Lịch sử phát triển của AI
          • 2.AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực - Tác động tiềm ẩn của AI
          • 3.AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực - Những lợi ích từ việc áp dụng AI
          • 4.AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực - AI và ứng dụng trong công việc
          • 5.AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực
          • 6.AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực - AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực
          • 7.AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực - AI trong Quản trị Nguồn Nhân lực
          • 8.03 bước tiếp cận hiệu quả để ứng dụng AI trong Nhân sự
          • 9.Bài trình bày đính kèm nói về "Lãnh đạo đối diện với sự phát triển của Kỷ nguyên AI như thế nào?"
      • Challenge 2025: 365 ngày - Mỗi ngày 1 thuật ngữ Nhân sự
        • Ngày 1: Thuật ngữ "Employee Morale - Tinh thần nhân viên"
        • Ngày 2: Thuật ngữ "9 Box Grid - Mô hình 9 chiếc hộp"
        • NGÀY 6: BEHAVIORAL EVENT INTERVIEWING (PHỎNG VẤN SỰ KIỆN HÀNH VI) TRONG TUYỂN DỤNG NHÂN TÀI
        • NGÀY 7: BLENDED LEARNING SOLUTIONS TRONG ĐÀO TẠO VÀ PHÁT TRIỂN
        • NGÀY 8: BOTTOM-UP COMMUNICATION TRONG TỔ CHỨC
        • NGÀY 12: BASE PAY - KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG COMPENSATION & BENEFITS
        • NGÀY 13: BEHAVIORAL COMPETENCIES - VAI TRÒ & Ý NGHĨA TRONG EMPLOYEE DEVELOPMENT
        • NGÀY 14: BEREAVEMENT LEAVE: KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG LEAVE MANAGEMENT
        • NGÀY 15: BIWEEKLY PAY - KHÁI NIỆM &VAI TRÒ TRONG PAYROLL
        • NGÀY 16: BLENDED WORKFORCE: KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG WORKFORCE PLANNING
        • NGÀY 17: CROSSBOARDING: CHUYỂN ĐỔI NỘI BỘ - NÂNG TẦM CHIẾN LƯỢC NHÂN SỰ
        • NGÀY 18: CULTURE ADD: KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG COMPANY CULTURE
        • NGÀY 19: BROADBANDING - KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG COMPENSATION & BENEFITS
        • NGÀY 20: BUDDY PUNCHING - KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG COMPLIANCE
        • NGÀY 21: CANDIDATE REDISCOVERY TOOLS: KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG TALENT ACQUISITION
        • NGÀY 22: COLLABORATIVE LEADERSHIP: KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG LEADERSHIP STYLE
        • NGÀY 23: CAREER LATTICE - KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG CAREER DEVELOPMENT
        • NGÀY 27: CANDIDATE NPS - KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG HR ANALYTICS
        • NGÀY 33: COMMISSION PAY - KHÁI NIỆM & VAI TRÒ TRONG COMPENSATION & BENEFITS
        • NGÀY 38: COMPETENCY-BASED PAY: TIẾP CẬN DỰA TRÊN NĂNG LỰC TRONG QUẢN LÝ TIỀN LƯƠNG
        • NGÀY 39: NÂNG TẦM CẠNH TRANH VỚI COMPETITIVE PAY TRONG QUẢN LÝ TIỀN LƯƠNG
        • NGÀY 42: CONTINGENCY RECRUITING - GIẢI PHÁP TUYỂN DỤNG LINH HOẠT TRONG THỊ TRƯỜNG LAO ĐỘNG ĐƯƠNG ĐẠI
        • NGÀY 43: CONTINGENT WORKERS - KHAI THÁC LỰC LƯỢNG LAO ĐỘNG LINH HOẠT TRONG KẾ HOẠCH NHÂN SỰ
        • NGÀY 44: CONTINUANCE COMMITMENT - YẾU TỐ THEN CHỐT TRONG CAM KẾT NHÂN VIÊN
        • NGÀY 45: CONTINUOUS CHANGE - ĐỊNH HÌNH THẾ HỆ TIẾP THEO TRONG QUẢN LÝ THAY ĐỔI
        • NGÀY 46: FLEXIBLE STAFFING - ĐÁP ỨNG NHU CẦU NHÂN SỰ BIẾN ĐỘNG THÔNG QUA NHÂN VIÊN HỢP ĐỒNG
        • NGÀY 48: COST TO COMPANY (CTC) - HIỂU SÂU VỀ TỔNG CHI PHÍ NHÂN SỰ TRONG LƯƠNG BỔNG
        • NGÀY 49: BOOMERANG EMPLOYEES - CHIẾN LƯỢC GIỮ CHÂN NHÂN TÀI
        • NGÀY 50: KHÁM PHÁ BOUNDARYLESS ORGANIZATION TRONG THIẾT KẾ TỔ CHỨC
        • NGÀY 51: KHÁM PHÁ CULTURE FRAMEWORK TRONG VĂN HÓA NHÂN SỰ (ORGANIZATIONAL DEVELOPMENT)
        • NGÀY 52: KHÁM PHÁ CYBERVETTING TRONG CÔNG NGHỆ NHÂN SỰ (HR TECHNOLOGY)
        • NGÀY 53: KHÁM PHÁ DATA-DRIVEN RECRUITING TRONG TUYỂN DỤNG
        • NGÀY 54: KHÁM PHÁ CHIẾN LƯỢC TÌM KIẾM ĐA DẠNG (DIVERSITY SOURCING STRATEGIES) TRONG DIVERSITY & INCL
        • NGÀY 58: KHÁM PHÁ DECENTRALIZED ORGANIZATIONAL STRUCTURE TRONG THIẾT KẾ TỔ CHỨC
        • NGÀY 59: KHÁM PHÁ DELAYERING TRONG THIẾT KẾ TỔ CHỨC
        • Ngày 60: KHÁM PHÁ DELEGATIVE LEADERSHIP TRONG PHONG CÁCH LÃNH ĐẠO
        • NGÀY 89: EMPLOYMENT STATUS – PHÂN LOẠI TRẠNG THÁI VIỆC LÀM TRONG EMPLOYMENT CLASSIFICATION
        • NGÀY 90: EXEMPT EMPLOYEE – PHÂN LOẠI NHÂN VIÊN MIỄN TRỪ TRONG EMPLOYMENT CLASSIFICATION
      • 7 Mô Hình Lắng Nghe Giúp Bạn Thành Công Trong Sự Nghiệp!
      • Trần Vũ Thanh
        • Chuyển Nghề tuổi 30, sao không dám?
      • Lương Ngọc Anh
        • 20 KỸ NĂNG QUAN TRỌNG CHO NGƯỜI LÀM NHÂN SỰ – Bạn đã trang bị đủ chưa?
        • Nhận Diện Sớm Biểu Hiện Tâm Lý Tiêu Cực Ở Nhân Viên: Phân Tích Từ Góc Độ Tâm Lý Học Tổ Chức và Chiến
        • [5 Mô Hình Chiến Lược] nổi tiếng từ McKinsey & Company, EY, PwC, Deloitte, BCG
        • Chăm Sóc Sức Khỏe Tinh Thần Cho Nhân Viên Tại Nơi Làm Việc: Với Chi Phí 0 Đồng
        • Lãnh Đạo Phục Vụ: Đặc điểm & những hình mẫu thành công!
        • [Goals] for HR in 2025: Xây dựng mục tiêu & kết quả quan trọng
        • Vai trò của HR trong Xây dựng Chiến lược: SO SÁNH GIỮA hr pRACTIONERS & HR DIrectors
        • So sánh vai trò của CEO, COO, CHRO, CFO trong SMEs, MNCs và Startups
      • Thao Ngoc Tran | Country Manager | Founder of HR Talks
        • Đừng trả lời “Em là người có thể làm việc dưới áp lực cao” khi được NTD hỏi “hãy mô tả phong cách là
        • Phụ nữ và những rào cản vô hình (Glass Ceiling)‼️
        • Lãnh đạo phục vụ
        • Thương hiệu cá nhân từ đâu mà có?
        • Tại sao người ta thường dùng “mindset” (Carols Dweck) khi muốn nói nghĩ, cảm nhận và phản ứng với cá
        • Có bao giờ trong phút giây nào bạn ngồi lại và tự hỏi “BẠN CÓ ĐANG SỐNG HẠNH PHÚC KHÔNG?”
        • Quản lý cấp trung cần biết!
        • Quấy rối tình dục (QRTD) - Ranh giới giữa vô văn hoá và khác biệt văn hoá là ở nhận thức
        • Làm gì khi bạn thấy mông lung trong sự nghiệp?
      • TẠM HOÃN XUẤT CẢNH DO NỢ THUẾ
      • Điều kiện vàng để hưởng các chế độ BHXH
      • 10 thay đổi lớn của Luật Bảo Hiểm Xã Hội - 2024
      • Bạn đã biết ? | Chế độ thai sản khi sinh con - 2024
      • HD chế độ Thuế & quản lý Thuế đối với các tổ chứ, cá nhân có hoạt động kinh doanh TMĐT
      • Hưởng lương hưu & Rút BHXH 1 lần | cách nào có lợi hơn ? [tham khảo]
      • Những chiếc Reg Flag Nên Né Khi Đi Phỏng Vấn
Powered by GitBook
On this page

Was this helpful?

  1. HomePage
  2. 1.Nhà nghiên cứu độc lập về văn hóa,lịch sử
  3. Tổng hợp & sưu tầm
  4. Dinh Chiêm (Dinciam) ở đâu?

Phần 3

Giả Thuyết về Sông Ngòi Nam Điện Bàn

Nhưng điều quan trọng hơn mà chúng tôi muốn tìm hiểu thêm là trong quá trình lịch sử, sự thay đổi, chuyển hướng của những con sông chính trong miền nam Điện Bàn đã ảnh hưởng đến phân chia ranh giới của các xã trong hai huyện như Duy Xuyên và Diên Khánh. Thêm vào nữa, chúng tôi cũng muốn tìm hiểu sự lệ thuộc của hai sông hạ lưu Câu Lâu và Cầu Mống từ hai dòng sông thượng Chợ Củi và Dưỡng Chân. Vì thế, chúng tôi đặt ra một số giả thuyết mới bao gồm 4 điều kiện hay trường hợp sau đây:

Trong lịch sử nhà Nguyễn ở miền nam Điện Bàn, khi sông Chợ Củi trở thành sông lớn, sông Câu Lâu cũng biến thành sông lớn như vậy. Ngược lại, khi sông Chợ Củi biến thể thành sông nhỏ, sông Câu Lâu cũng như vậy.

Trong lịch sử nhà Nguyễn ở miền nam Điện Bàn, khi sông Dưỡng Chân trở thành sông lớn, sông Cầu Mống cũng biến thành sông lớn như vậy. Ngược lại, khi sông Dưỡng Chân biến thể thành sông nhỏ, sông Cầu Mống cũng như vậy.

Ghi chú: Diện mạo hai sông Chợ Củi và Dưỡng Chân thường trái ngược với nhau. Khi sông Chợ Củi lớn, sông Dưỡng Chân nhỏ lại. Đây là dữ kiện được quan sát dưới đời vua Minh Mạng và nhắc đến trong Đại Việt Nhất Thống Chí.[143]

Khi sông Câu Lâu trở thành sông nhỏ, trong khoảng thời gian sau đó, nó có thể khô cạn và trở thành một bãi bồi (tạm gọi là bãi bồi Câu Lâu – nên nhớ rằng khi hiện tượng này xảy ra, bãi bồi Câu Lâu thường rất rộng lớn vì khoảng cách giữa hai bờ sông bắc-nam rất rộng, khoảng 1 km[144]). Đồng thời về phương diện hành chánh, bãi bồi Câu Lâu vì nằm sát cạnh huyện Duy Xuyên nên nó sẽ được sát nhập vào huyện này. Tương tự như thế, xã Câu Lâu[145] vì là gò nổi nằm phía bắc bờ bãi bồi Câu Lâu, sẽ trở thành một phần địa phận của huyện Duy Xuyên. Suy diễn ngược lại, khi xã Câu Lâu lệ thuộc vào huyện Duy Xuyên, điều này có nghĩa là sông Câu Lâu đã khô cạn đi hay biến mất thành bãi bồi và nối liền với huyện Duy Xuyên.

Khi sông Cầu Mống trở thành sông nhỏ, lòng sông sẽ cạn dần. Lúc ấy, nó không còn quan trọng trong giao thương trên đường thủy nữa. Vì thế, sông Cầu Mống trở thành nông cạn và có thể thành một bãi bồi, xã Câu Lâu, trong thời gian nào đó, sẽ nằm sát bên lề hai xã Thanh Chiêm và Văn Đông hơn và vì thế, sẽ có khuynh hướng lệ thuộc vào huyện Diên Khánh (hay Diên Phước), hơn là huyện Duy Xuyên. Suy diễn ngược lại, khi xã Câu Lâu thuộc về huyện Diên Khánh, điều này có nghĩa là sông Cầu Mống đang cạn dần và có thể trở thành bãi bồi (giống như ngày nay).

Nhưng trước khi biện minh cho những giả thuyết trên, chúng tôi sẽ phân tích những sự thay đổi sông ngòi chung quanh vùng Điện Bàn trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, chúng tôi cũng cho rằng chúng thay đổi theo những quá trình nhất định. Nguyên do và tiến trình của những sự thay đổi này có thể xếp đặt theo ba trường hợp thứ tự như sau:

Chu Kỳ 1 – Sông Câu Lâu và Sông Cầu Mống Rộng Mở

Hãy xem Hình 9, tượng trưng cho hình ảnh sông ngòi Điện Bàn vào năm 1602 khi Chúa Nguyễn Hoàng ghé qua Cần Húc[146] lần đầu tiên và hai năm sau, quyết định đặt dinh trấn Quảng Nam tại nơi này. Tuy hình ảnh này được vẽ lại dựa vào công trình nghiên cứu của các nhà địa chất Vũ Văn Phái và Đặng Văn Bào, theo chúng tôi phải đặt giả sử rằng địa mạo của nam Điện Bàn trong hình phản ảnh quang cảnh địa thế vào thời ấy. Vào đầu thế kỷ 17, ngay ngã tư mà bốn con sông nhập làm một, hai dòng đi lên, đó là Sông Chợ Củi cùng với Sông Dưỡng Chân (Sông Bà Rén) nhập làm một dồn dập chảy về hướng đông bắc. Không bao lâu, dòng nước lũ này lại chia đôi khi tiến vào địa phận thuộc Cần Húc; Sông Cầu Mống[147] ở phía đông bắc tách rời xã Cần Húc ra hai miền nam và bắc (nằm phía bắc là xã Cần Húc và phía nam là xã Câu Lâu). Còn dòng Sông Câu Lâu chảy ở hướng nam bao bọc xã Câu Lâu và biến nó thành một gò nổi nằm chơi vơi giữa dòng Sông Câu Lâu và Cầu Mống.

Nếu chú ý hơn trên Hình 9, như chúng tôi đã trình bày trong các phần trước, có một nhánh sông cổ, nhỏ ngoằn ngoèo cắt đôi xã Cần Húc ra làm hai phần, tây và đông. Khi dùng hình vệ tinh từ Michelin map (Hình 10), chúng tôi nhận ra rằng nhánh sông nhỏ, ngoằn ngoèo này bắt ngưồn từ sông nhân tạo Vĩnh Điện; sau khi cung cấp một số lượng nước cho thành Điện Bàn, nó cuối cùng chảy xuôi về hướng nam, ra xã Cần Húc, chia đôi xã Cần Húc ra làm đôi. Phía tây xã Cần Húc là một châu thổ (delta). Thật đúng như lời diễn tả trong gia phả tộc Nguyễn Văn tại xã Câu Lâu.

Trong lịch sử, tương tự như vào đầu thế kỷ 17, Giáp Ngọ Bình Nam Đồ (Hình 18) trong tập bản đồ cổ Hồng Đức mà Bùi Thế Đạt đã vẽ và dâng lên Chúa Trịnh vào năm 1774 cho thấy địa lý sông ngòi trong vùng nam Điện Bàn vào thời khắc lịch sử này phản ảnh địa hình trong Hình 9 . Để bắt đầu trong công việc phân tích, chúng tôi tạm gọi đây là thời kỳ biến hóa của sông ngòi trong Chu Kỳ 1. Hãy xem Giáp Ngọ Bình Nam Đồ sau đây.

Nhìn trong Giáp Ngọ Bình Nam Đồ, về hướng đông nam của vùng Điện Bàn, chúng ta sẽ thấy môt gò nổi nho nhỏ nổi lềnh bềnh trên Sông Câu Lâu. Cái gò này chính là xã Câu Lâu – chính là Điện Phương Đông hiện nay. Ở phía bắc của nó có Sông Cầu Mống lượn quanh, còn ở phía nam, Sông Câu Lâu chảy từ tây sang đông, sát giữa gò nổi Câu Lâu và xã Mỹ Xuyên ở Huyện Duy Xuyên. Ở bên trái của gò nổi Điện Phương Đông là bãi nổi Chợ Củi mà sau này vào khoảng cuối thế kỷ 19 bị chìm dưới lòng sông Thu Bồn. Điều này chứng tỏ vào năm 1774, địa hình phía nam Điện Bàn cho thấy sông ngòi chảy hiền hòa từ tây sang đông để cuối cùng đổ ra biển Đông.

Tuy Giáp Ngọ Bình Nam Đồ là một bản đồ vẽ bằng tay, chúng ta có thể nhận thấy rằng tất cả các sông Chợ Củi, Câu Lâu, Cầu Móng, Dưỡng Chân đều rộng mở; tuy vậy, kích cở của hai sông Chợ Củi và Câu Lâu dường như rộng lớn hơn hai sông Cầu Mống và Dưỡng Chân. Dựa theo lời diễn tả của nhà thám hiểm người Pháp Camille Paris (1856-1908), vào năm 1889, chiều rộng của sông Câu Lâu nhìn từ bờ Mỹ Xuyên (nay thị trấn Nam Phước) qua bờ Chợ Củi rất rộng, khoảng 1 km.[148]

Kết Luận

Vì thế, chúng tôi có thể kết luận rằng, Hình 9 – Sông Thu Bồn ở Đầu Thế Kỷ 17 và Hình 18 – Giáp Ngọ Bình Nam Đồ phản ảnh địa thế sông ngòi miền nam Điện Bàn trong những năm 1602 và 1774; các sông như Chợ Củi, sông Dưỡng Chân, sông Câu Lâu và sông Cầu Mống đều mở rộng; nước sông chảy điều hòa. Đây là hình ảnh của êm đềm, lý tưởng mà sông ngòi ở miền nam Điện Bàn đưa lại. Chúng tôi gọi sông ngòi miền nam Điện Bàn trong những năm này đang nằm trong Chu Kỳ 1.

Trong Chu kỳ 1, sông Chợ Củi và Câu Lâu là sông lớn; còn hai sông Dưỡng Chân và Cầu Mống là hai sông nhỏ hơn. Những dữ kiện này cho thấy những điều kiện trong điều khoản 1 và điều khoản 2 trong giả thuyết về Sông Ngòi Nam Điện Bàn là đầy đủ và chính xác. Cũng vì là sông nhỏ, sông Cầu Mống cạn dần và vì thế, xã Câu Lâu nằm gần xã Cần Húc hơn và cuối cùng được sát nhập vào huyện Diên Khánh, như Lê Quí Đôn đã cho biết trong Phủ Biên Tạp Lục (1776). Do đó, điều kiện trong điều khoản 4 cũng được chứng minh là sự thật.

Chu Kỳ 2 – Sông Câu Lâu Bồi; Sông Cầu Mống Lở (1640)

Tranh Chaya diễn tả khung cảnh tấp nập của một thương thuyền Nhật Bản sắp cặp bến vào thương cảng Hội An vào năm 1640[149] – Hình 19 và 20. Sau khi tiến vào Cửa Đại, ba chiếc ghe nhỏ kéo thẳng nó vào bờ. Trong hình cũng cho thấy một căn nhà dài, mái nhà tươm tất lợp rơm. Lối kiến trúc của mái nhà và sàn nhà cho biết nó là một ngôi nhà Nhật Bản, được các thương nhân Nhật Bản dựng lên và hiến tặng cho Chúa Nguyễn[150]. Đây là lối trang bị của một căn nhà nông thôn nōka với một mái nhà rơm theo kiểu irimoya ở đầu thế kỷ 17 dưới chế độ Mạc Phủ Tokugawa. Đàng sau nhà có một cột gác cao, hướng về phía bờ sông. Toàn bộ khu nhà nằm sát bên bờ sông; cây cối xén gọn; trông rất tươm tất. Về hướng đông, không xa căn nhà khách cho lắm là một con đường đất, hai bên trồng cây thẳng lối, chạy về hướng tây. Đó là Hội An, nơi hội chợ để trao đổi thương vật giữa các thương nhân Đàng Trong, Nhật Bản, Trung Quốc, Bồ Đào Nha hay Hà Lan. Căn nhà đồ sộ mà chúng tôi đặt tên một cách nôm na là Trạm Thương Khách nằm về hướng tây nam Điện Bàn là nơi Công Tử Nguyên (1602-1613), con trai trưởng của ngài Công Tử Kỳ (1613-1631), hay con trai út Công Tử Anh (1631-1635) tiếp cận các thương nhân ngoại quốc vào đầu thế kỷ 17.

Tiểu Sử Tranh Chaya

Tranh Chaya (Hình 19) miêu tả cuộc hải hành của một chiếc thuyền buôn thuộc gia đình Chaya Shirojiro đến Hội An. Gia đình này rất nổi tiếng ở Nhật Bản và là một trong số vài thương gia được Mạc Phủ Tokugawa ưu đãi và cấp giấy thông hành mỗi năm gọi là Châu Ấn Trạng[151] đến Hội An mua lụa và các sản phẩm khác.

Sự thật thì cái tên họ Chaya (có nghĩa là “quán nước trà” trong tiếng Nhật Bản) không phải là tên họ thật của dòng họ quí phái này – “Shirojiro” mới là thật. Câu chuyện kể lại trong thời vua Tenbun (1532-1554), một hiệp sĩ mang tên họ Nakajima, thuộc địa phận Lãnh Chúa Shirojiro trong tỉnh Yamashiro mở một quán trà ở Tokyo. Hàng ngày, vì quá yêu thích mùi vị trà của quán này, Mạc Phủ Ashikaga Yoshiteru thường không quên ngừng chân thưởng thức vị thơm của trà Nakajima. Bắt đầu từ đó, dòng họ này lấy tên là Chaya và cái họ Nakajima bị quên lãng đi. Sau này Lãnh Chúa Shirojiro của tỉnh Yamashiro phục tòng Mạc Phủ tướng quân Tokugawa Iyeyasu và trong cuộc nội chiến sau đó lập rất nhiều chiến công. Sau khi chiến thắng trong cuộc nội chiến, dòng họ Shirojiro được Iyeyasu ban ơn huệ buôn bán lụa nhập cảng tử Đàng Trong. Khi đến Đàng Trong trong nhiều năm, nhà buôn lụa này được gọi là Chaya Shirojiro[152].

Nhìn Hình 20 – Tranh Chaya Điện Bàn (1640) một cách tổng quát, chúng ta có cảm tưởng một cảnh vui nhộn, nhưng không kém êm đềm giữa người và nước non bao la. Một điều nên lưu ý là sông Thu Bồn khi đổ về hướng thành phố Hội An lúc ấy rộng bao la. Trong khi đó, cũng như trong Tranh Chaya, Huyện Duy Xuyên trông giống như một thoi nhọn chọc thẳng hướng về góc quẹo quanh của Sông Cầu Mống. Nằm trên cùng mũi thoi là xã Câu Lâu (Hiện nay là Điện Phương Đông). Tranh Chaya cho thấy xã Câu Lâu có một cái chợ rất lớn bao gồm ba dãy sập dài tiếp nối với nhau và xếp gọn thành chữ U. Để tránh mưa, che nắng ở phía trên là mái nhà lợp bằng rơm. Vùng bãi bồi Câu Lâu nằm giữa xã Câu Lâu và xã Mỹ Xuyên đông và tây.

Sau đây là sự suy nghĩ của chúng tôi hiện giờ chỉ dựa vào Tranh Chaya.

Càng quan sát tỉ mỉ cảnh vật trong Tranh Chaya khiến chúng tôi hình dùng cảnh thơ mộng của ngày nào, chúng tôi càng cảm thấy cảm khoái hơn. Non nước Việt Nam ngày xưa rất đẹp một cách thiên nhiên, hùng vĩ. Chỉ cần tưởng tượng chính mình đang đứng bên bờ nam Sông Chợ Củi nhìn về hướng bắc chỉ có thể cảm thấy con người quá nhỏ bé vì chúng tôi không nhìn rõ cảnh vật bên bờ kia. Có thể chúng tôi chỉ cảm nhận bằng trực giác mấy lá cờ bay trắng lẫn đỏ bay lất phất, xa xa trên chiếc thuyền buồm Nhật mới cập bến. Nằm bên cạnh nó là Trạm Thương Khách, đồ sộ, cất lên bằng thanh gỗ tròn, vĩ đại, dài thườn thượt dựng cao ngất trời. Chúng tôi cũng tưởng ra được nụ cười niềm nở trên mặt của Công Tử Kỳ, vị trai trưởng của Chúa Sãi độ tuổi 40 đang ngồi ghế trên bục cao, nhìn xuống và niềm nở đón tiếp đón một vài vị khách Nhật Bản quì dưới sàn đất vào đầu thế kỷ 17. Chúng tôi ước gì mình được trở về quá khứ để được hưởng thụ giây phút thần tiên này.

Những Thay Đổi từ Chu Kỳ 1 qua Chu Kỳ 2

Để dễ dàng hình dung ra hình thù sông ngòi chung quanh Điện Bàn và địa mạo đất đai vào năm 1640, cũng như sự thay đổi từ 1602 đến 1640, sau đây là hình ảnh của Tranh Chaya vẽ chồng lên địa phận và thủy phận của vùng Điện Bàn vào đầu thế kỷ 17 – Hãy xem Hình bên dưới.

Chúng tôi nghĩ, Hình 20 phản ảnh địa lý xác thực của miền nam Điện Bàn và đầm Hội An khi G.S. Pina dọn nhà về Dinh Chiêm từ Nước Mặn, Qui Nhơn vào khoảng hè năm 1620.

Khác với những năm trước kia, sông Câu Lâu mà trong Chu Kỳ 1 đã từng chảy cuồn cuộn thẳng ngang qua huyện Duy Xuyên tách rời xã Câu Lâu (hãy trở lại xem Hình 9) ra khỏi huyện Duy Xuyên, nay đã biến thành một bãi bồi rất rộng lớn (dựa theo tên của nhánh sông, chúng tôi tạm thời gọi nó là bãi bồi Câu Lâu). Nối liền với bãi bồi Câu Lâu, ở phía nam là hai xã Mỹ Xuyên Tây và Đông.[153] Ở phía bắc, nằm trên vòm vẫn là địa phận của xã Câu Lâu (gò nổi hình như chiếc lá). Cũng như trước đây, sông Cầu Mống mở rộng hơn trước nhiều; nó được cung cấp bởi hai sông Chợ Củi (sông Thu Bồn ở miền thượng du) và sông Dưỡng Chân và nay sát nhập thành một. Đây là sự thay đổi rõ rệt trong Chu Kỳ 2 mà vùng nam Điện Bàn đã trải qua. Tuy nhiên, vì tranh Chaya chỉ tượng trưng cho một đốm sáng trong lịch sử vào khoảng 1640, chúng tôi hoàn toàn không biết Chu kỳ 2 đã bắt đầu từ khi nào. Nhưng giống như tranh Chaya, qua các bản đồ cổ khác, hiện tượng này cũng đã xảy ra nhiều lần trong những năm 1859 (Hình 22), 1886 (Hình 23) và khoảng 1907-1916 (Hình 7). Vào những thời điểm này, địa thế của nam Điện Bàn đã thay đổi nhiều, có lẽ những năm trứớc có nhiều hạn hán liên tiếp. Vào năm ấy 1617, lịch sử Đàng Trong cho biết mùa màng và ruộng mương khô héo.[154] Có lẽ sau nhiều năm như thế, sông Câu Lâu, một phần bị bồi dưỡng quá nhiều bởi phù sa nay đã bị cạn nước và cuối cùng biến thành một bãi bồi to lớn. Đây là một lối suy nghĩ của chúng tôi để giải thích tại sao sông Câu Lâu lại biến đổi như thế. Còn lý do thật sự là gì, chúng ta phải cần thêm sự giúp đỡ của nhà địa lý học, địa chất học hay khảo cổ học sau này.

Ở phía nam của xã Câu Lâu, nay Sông Câu Lâu đã bị bít kín, vì thế, cả hai dòng nước từ Sông Chợ Củi và Sông Dưỡng Chân chảy đổ dồn về hướng Sông Cầu Mống khiến nó dâng cao và bành trướng rộng hơn; chỉ tưởng tượng chúng ta cũng có thể nhận thức rằng trong những mùa lụt lội, nước sông bỗng nhiên dâng cao rất nhanh chóng và cuốn đi nhà cửa hai bên bờ sông; đất đai hai bên bờ bắt đầu lở sập. Không những thế, các miền thượng lưu bắt đầu từ sông Chở Củi trở lên, vì số lượng nước quá lớn và bị ứ đọng, cũng bị ảnh hưởng trầm trọng trong mùa lụt lội. Chỉ cần tưởng tượng thôi cũng đủ thấy thiên tai lụt lội, sạt lở chắc chắn phải kinh hoàng vì rất nhiều nhà cửa, nhân mạng bị nước cuốn ra biển. Có lẽ bị sạt lở thường xuyên nên hai bên bờ con sông Cầu Mống trong Chu Kỳ 2 có vẻ mở rộng hơn trước rất nhiều. Chúng tôi nghĩ có thể lụt lội là một trong những lý do chính mà Chúa Nguyễn quyết định dời lỵ sở Cần Húc về hướng tây nam tiến về xã Thanh Chiêm và cũng vì vậy mà thành trì Dinh Chiêm được xây dựng trong địa phận nam Điện Bàn hướng về Sông Chợ Củi. Nơi đây dòng Sông Chợ Củi rộng lớn; mạch nước chảy hiền hòa, rất tiện lợi cho thủy, thương vận trên sông.

Trong Chu Kỳ 2 này, chúng tôi nghĩ lãnh thổ của huyện Duy Xuyên bành trướng rất rộng bao trùm luôn các xã đã từng lệ thuộc về huyện vào huyện Diên Khánh như Câu Lâu, Đông An, Phú Chiêm, Mỹ Xuyên đông, Mỹ Xuyên tây, v.v… vì các xã này nằm gần huyện Duy Xuyên hơn là Diên Khánh. Nếu đây là lý do xác thực thì địa lý sông ngòi và địa mạo vùng nam Điện Bàn trong chu kỳ này khác hẳn năm 1776, khi Lê Quí Đôn xuất bản sách Phủ Biên Tạp Lục.

Kết Luận

Từ tranh Chaya vào đầu thế kỷ 17, chúng ta có thể kết luận rằng tình trạng thay đổi của hai sông Câu Lâu và Cầu Mống tiếp diễn theo Chu Kỳ 2, đó là sông Cầu Mống trở thành sông lớn, còn lòng sông Câu Lâu bị khô cạn và trở thành bãi bồi khổng lồ. Chu kỳ này có thể thấy bắt đầu nhiều năm trước 1640 như trong Tranh Chaya đã vẽ, nhưng mãi đến hơn 200 năm sau (1859) – Hãy xem Hình 22, nó mới trở lại trong lịch sử sông ngòi tại nam Điện Bàn. Tiếp tục hiện tượng này, chúng ta sẽ thấy chu kỳ này tiếp tục trong đời vua Đồng Khánh (1886) – Hình 23, và nhất là qua tấm bản đồ thời Pháp thuộc (1907-1916) – Hình 7 cho thấy địa phận nam Điện bàn đã thay đổi rất nhiều và rất giống như trong tranh Chaya.

Trong Chu Kỳ 2, huyện Duy Xuyên có lẽ bành trướng lớn rộng ra bao gồm luôn cả xã Câu Lâu, vùng đất mầu mỡ bãi bồi Câu Lâu và một số xã nằm giữa biên giới hai huyện Duy Xuyên và Diên Khánh như Mỹ Xuyên Đông, Mỹ Xuyên Tây, Bình An Thượng, Thạch Bàn, v.v.. Dĩ nhiên, trong Chu Kỳ này, huyện Diên Khánh bị nhỏ đi vì mất đi các xã này.

Nhưng dưới đời vua Gia Long, địa bạ Quảng Nam (1812) cho thấy xã Câu Lâu lệ thuộc vào huyện Duy Xuyên.[155] Ngoài ra, sông Câu Lâu lúc đó cũng là sông nhỏ,[156] nên chúng ta có thể suy luận thêm là sông Chợ Củi lúc này cũng là sông nhỏ (vì hai nhánh sông chính này nối liền với nhau). Nhưng ngược lại sông Dưỡng Chân, dưới đời vua Gia Long, lại là sông lớn.[157] Quang cảnh này rất giống như được diễn tả trong tranh Chaya – sông Cầu Mống cũng là sông lớn. Vì thế, chúng ta có thể nói rằng vào thời vua Gia Long (1762-1820) và chúa Sãi (1563-1635), sông ngòi vùng nam Điện Bàn đang nằm trong Chu Kỳ 2. Và cũng vì thế, những điều kiện trong điều khoản 3, cùng với điều khoản 2 trong Giả Thuyết về Sông Ngòi Nam Điện Bàn đều phản ảnh sự thật. Dựa vào tranh Chaya, xã Câu Lâu có thể lệ thuộc vào huyện Duy Xuyên vì nằm sát bên cạnh huyện này, cách nhau bởi bãi bồi Câu Lâu.

Riêng về xã Cần Húc, kể từ đầu thế kỷ 17, chúng tôi nghĩ nó lúc nào cũng lệ thuộc vào huyện Duy Xuyên vì Cần Húc biểu hiện cho thuộc đúc đồng Cần Húc mà thuộc này luôn luôn là sở hữu của huyện Duy Xuyên. Lịch sử nam tiến trong thời chúa Hiền (1620-1687) đã chứng minh rằng không những các thuộc Đúc Đồng đã tồn tại mà dự án đúc súng thần công cũng thành công trọn vẹn dưới đời vị chúa này. Vì thế, xã Cần Húc không thể bị đổi về huyện Diên Khánh được cho đến khi thuộc Cần Húc bị bãi bỏ. Dựa theo lịch sử, chúng tôi phỏng đoán rằng sau năm 1806, khi xã Cần Húc bị đổi tên thành Văn Đông thì thuộc Cần Húc không thể tồn tại được nữa. Chúng tôi tiện đây cũng muốn nhắc nhở rằng Lê Quí Đôn, vào năm 1776, còn cho biết rằng lúc ấy, xã Cần Húc vẫn lệ thuộc vào huyện Duy Xuyên.[158]

Chu Kỳ 3 – Dòng Sông Cầu Mống Khô Cạn; Sông Câu Lâu Khôi Phục

Mặc dù tấm bản đồ cũ kỹ này được vẽ thời chiến tranh Việt Nam (1972-1984) – Hình 24 biểu tượng cho địa hình và chiều hướng sông ngòi trong miền nam Điện Bàn hiện nay (2023), nó vẫn còn giá trị để học hỏi. Sông ngòi miền nam Điện Bàn hiện nay biểu hiện cho Chu Kỳ 3.

Những Thay Đổi từ Chu Kỳ 2 Sang Chu Kỳ 3

Để hiểu rõ những sự thay đổi trong địa hình miền nam Điện Bàn xảy ra từ Chu Kỳ 2 sang Chu Ky 3, chúng tôi có thể lấy Hình 24 và vẽ chồng lên Tranh Chaya (1640) thì sau đây là những điều bổ ích mà chúng tôi nhận thấy như sau:

Vào năm 1640, sông Cầu Mống rất rộng, nhưng hai bên bờ có hình dáng cong cong nói lên rằng con sông này tương đối hiền hòa vì cạnh bờ sông không có những cạnh sắc, nhọn. So với quá khứ, Sông Cầu Mống ngày nay (2023) đã ngoằn ngoèo hơn nhiều, ăn sâu vào nội địa hơn so với 400 trăm năm về trước, nhưng con sông này đã gần như khô cạn và bây giờ chỉ là một con suối nhỏ mà thôi. Điều này cho thấy rằng trong quá khứ, vào những năm lụt lội, áp suất nước trên sông Cầu Mống mạnh mẻ, tàn phá những vùng đất đai mềm nên chiều hướng sông Cầu Mống thay đổi và có khuynh hướng chảy thẳng về phía bắc, nhưng không thể lấn sâu hơn nên phải quành lại về hướng đông vì đất đai tại Cần Húc có vẻ vững chắc và có độ cao. Ngược lại, ở hướng nam, bãi bồi Câu Lâu xảy ra vào năm 1640 nối liền với xã Mỹ Xuyên, thuộc Huyện Duy Xuyên nay đã biến mất vì bị sông Thu Bồn nuốt trọn. Ở trong đầm Hội An, gò nổi mới, cũ bắt đầu hình thành, thí dụ như gò nổi Kim Bồng, Cẩm Bồng, hay Trà Nhiễu,v.v… được phù sa bồi đắp rất nhiều. Còn con sông Cầu Mống cũ (1640) hình cong cong ngày nào cũng đã biến mất và phần lớn trở thành bãi đất bồi màu mở thuận tiện cho trồng trọt. Huyện Duy Xuyên xưa kia trong Chu Kỳ 2, không những mất đi bãi bồi Câu Lâu rộng lớn mà nay cũng mất đi một phần đất ở phía bắc vì xã Câu Lâu không còn thuộc vào nó nữa. Hãy xem Hình 25.

Trong bài tường trình với nhan đề “Hoàng Hậu Đoàn Thị Ngọc – Bà Chúa Tàm Tang Trong Sự Nghiệp Phát Triển Nghề Tơ Tằm Xứ Quảng”, tác giả Nguyễn Phước Tương cho biết trong quá khứ, vào năm 1680[159] đã có một trận đại hồng thủy cuốn đi nhà thờ phượng Bà Hiếu Chiêu Hoàng Hậu[160] ở Làng Đông Yên, Huyện Duy Xuyên. Chúng tôi nghĩ trong mùa lụt năm ấy, nước lũ đã cuốn đi đất đai, sụp đổ không biết bao nhiêu nhà cửa dân chúng và cũng có thể thay đổi chiều hướng sông ngòi một lần nữa. Có lẽ vì thế mà Sông Câu Lâu và Sông Cầu Mống đã trao đổi địa mạo cho nhau. Trong trường hợp này, cũng có thể con sông Cầu Mống sẽ hẹp lại trong khi Sông Câu Lâu sẽ khôi phục lại sự hùng vĩ của nó. Nếu muốn biết sự thật, chúng tôi sẽ dùng Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ Thư của Đỗ Bá vẽ vào năm 1686 (Hình 12) để khảo nghiệm vì tấm bản đồ này được vẽ ra chỉ 6 năm sau cơn lụt này.

Trái ngược với những thập niên trước 1686, Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ Thư cho thấy Sông Câu Lâu và Sông Cầu Mống có sự thay đổi trầm trọng. Sông Cầu Mống hầu như bị cạn hết nước (nên không được vẽ lên bản đồ) và dần dần trở thành bãi bồi. Ngược lại Sông Câu Lâu bành trướng lớn hơn trước rất nhiều và trở nên đường giao thông bằng đường thủy chính yếu giữa Chợ Củi và Hội An. Có lẽ bắt đầu từ đây, Chu Kỳ 2 được xem là chấm dứt và nhường chỗ cho Chu Kỳ 3.

Đặc biệt hơn nữa là điạ hình phương bắc Huyện Duy Xuyên nay đã thay đổi mà trước đây nó giống như một thỏi dùi nhìn về hướng xã Cần Húc, nay biến ra một mặt nhẵn, phẳng phiu. Điều này nói lên rằng xã Câu Lâu và bãi bồi Câu Lâu không thuộc về nó nữa. Khi so sánh Hình 12 với Hình 24 – Sông Ngòi Chung Quanh Điện Bàn (1972-1984), chúng tôi nghĩ, địa hình của miền nam Điện Bàn trong những giai đoạn này phản ảnh tình trạng sông ngòi hiện nay (2023) ở nam Điện Bàn.

Gần một trăm năm sau, khi hai sĩ quan người Anh Captain Arthur Gore và Philip Bromfield ghé ngang thành phố Hội An vào năm 1764, địa hình hai con sông Cầu Mống và Câu Lâu cũng chưa thay đổi từ Chu Kỳ 3. Hãy xem Hình 26 sau đây:

Kết Luận

Nói tóm lại, Chu Kỳ 3 phản ảnh sự trái ngược về địa thế và địa hình của hai con sông Câu Lâu và Cầu Mống trong Chu Kỳ 2. Trái với Chu Kỳ 2, sông Câu Lâu nay đã khôi phục vẻ hùng vĩ của nó như trong Chu Ky 1, trong khi sông Cầu Mống trở nên khô cạn thành một bãi bồi hay chỉ còn là một con suối nhỏ. Chỉ trong Chu Kỳ 3, xã Câu Lâu được thống nhất với xã Văn Đông để lệ thuộc huyện Diên Khánh một cách trọn vẹn – cũng giống như hiện nay, cả hai vùng đất xưa góp lại với nhau thành phường Điện Phương trong thị xã Điện Bàn. Tương tự như thế, chúng tôi nghĩ các xã nằm gần biên giới giữa hai như Văn Đông, Câu Lâu, Đông An, Mỹ Xuyên đông, và Mỹ Xuyên Tây đều được sát nhập vào huyện Diên Khánh. Mất đi các xã này, cùng với bãi bồi Câu Lâu, huyện Duy Xuyên trở nên nhỏ hẹp đi rất nhiều. Dựa vào một số bản đồ cổ được thu thập gần đây, Chu Kỳ 3 xảy ra trong những năm 1668, 1764, 1930 và hiện nay (2023).

Tóm Tắt Hệ Thống Sông Ngòi miền Nam Điện Bàn

Trong vùng Hội An, những dòng nước lũ từ dãy núi Trường Sơn tràn ngập đầm hầu như xảy ra mỗi năm trong mùa mưa. Vì thế, mỗi lần thời tiết nổi cơn mưa gió bắt đầu tháng 9, địa hình sông ngòi ở Hội An, nói chung, hay Điện Bàn, nói riêng, hay thưòng thay đổi. Chung quanh thành Dinh Chiêm, phía nam Địa Bàn, được bao bọc bởi bốn con sông chính; sông Chợ Củi nối liền với sông Câu Lâu; sông Dưỡng Chân chảy thẳng lên hướng bắc cung cấp một phần năng lượng cho sông Cầu Mống; sông Câu Lâu nối với sông Thu Bồn ở hướng đông chảy ra cửa Đại. Còn sông Cầu Mống chảy xuyên qua Cần Húc (nay là phường Điện Phương Tây) và xã Câu Lâu (nay là phường Điện Phương Đông) về hướng đông bắc. Sau khi khám nghiệm các bản đồ xa xưa bắt đầu từ đời Chúa Nguyễn Hoàng chúng tôi mới khám phá ra rằng địa hình Dinh Quảng Nam từ năm 1602 cho đến nay 2023 thay đổi tùy thuộc vào cá chất của bốn con sông này mà sự thay đổi của chúng dựa theo định luật chu kỳ – mỗi sông, có lúc khô cạn, có khi thành sông nhỏ, nhưng có khi trở thành con sông cái đầy rẩy nước non. Mỗi khi xảy ra có nơi chúng bồi đắp, nhưng có nơi lại khiến đất lở gây thiên tai cho dân chúng trong vùng. Sau đây là những dữ kiện lịch sử bắt đầu từ 1600 cho đến nay mà chúng tôi lượm nhặt được trong các bản đồ cổ:

Năm

Chu Kỳ

S. Chợ Củi

S. Câu Lâu

S. Dưỡng Chân

S. Cầu Mống

Xã Câu Lâu lệ thuộc huyện (phỏng đoán)

Chú thích

1600

1

lớn

lớn

Tương đối lớn

Tương đối lớn

Hình 9 – Tranh phác họa do các nhà địa chất vẽ.

1640

2

nhỏ

Bãi bồi

lớn

lớn

Duy Xuyên

Hình 19 – Chi tiết từ Tranh Chaya. Vào năm 1640, xã Câu Lâu có thể lệ thuộc huyện Duy Xuyên vì địa phận của nó nối liền với bãi bồi Câu Lâu và xã Mỹ Xuyên thuộc huyện Duy Xuyên ở phía nam.

1686

3

lớn

lớn

nhỏ

con suối

Diên Khánh

Hình 12 – Đỗ Bá: Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ Thư;. Địa hình giống như ngày nay (2023).

1764

3

lớn

lớn

nhỏ

con suối

Diên Khánh

Hình 26 – Arthur Gore, Philip Bromfield –. Địa hình giống như ngày nay (2023) – Hình 11, 14, 16, 23 và 26 .

1774

1

lớn

lớn

Tương đối lớn

Tương đối lớn

Diên Khánh

Hình 18 – Bùi Thế Đạt – Giáp Ngọ Bình Nam Đồ –. Dữ kiện từ Lê Quí Đôn trong Phủ Biên Tạp Lục cho biết xã Câu Lâu trực lệ huyên Diên Khánh (Phủ Biên Tạp Lục, trang 107-108).

1802-1820

2

nhỏ

Bãi bồi

lớn

lớn

Duy Xuyên

Đây là những chi tiết trích ra từ Đại Nam Nhất Thống Chí dưới đời vua Gia Long (1802-1820) – Chữ viết bằng mực đỏ là lối suy diễn của chúng tôi. Dữ kiện từ Nguyễn Đình Đầu trong Địa Bạ Quảng Nam (1812) cho biết xã Câu Lâu lệ thuộc huyện Duy Xuyên (Tập 1, trang 44).

1822-1826

3

lớn

lớn

nhỏ

con suối

Diên Khánh

Đây là những chi tiết trích ra từ Đại Nam Nhất Thống Chí dưới đời vua Minh Mạng (1820-1841) – Chữ viết bằng mực đỏ là lối suy diễn của chúng tôi.

1859

2

nhỏ

Bãi bồi

lớn

lớn

Duy Xuyên

Hình 22 – Nam Điện Bàn 1859.

1886

2

nhỏ

Bãi bồi

lớn

lớn

Duy Xuyên

Hình 23 – Nam Điện Bàn dưới Thời vua Đồng Khánh.

1907-1916

2

nhỏ

Bãi bồi

lớn

lớn

Duy Xuyên

Hình 7. Giống như địa thế trong tranh Chaya.

1930

3

lớn

lớn

nhỏ

con suối

Diên Khánh

Hình 27. Nam Điện Bàn Dưới Thời Pháp Thuộc (1930); Địa hình giống như ngày nay (2023).

1972-1984

3

lớn

lớn

nhỏ

con suối

T.X. Điện Bàn

Hình 24 – Quân lực Bộ binh Hoa Kỳ. Nguồn University of Texas. Địa hình giống như ngày nay (2023).

Ngày nay 2023

3

lớn

lớn

nhỏ

con suối

T.X. Điện Bàn

Hình 17 – Google Map hay Google Earth. Đây là địa hình ngày nay (2023).

Bảng 3 – Sự Thay Đổi của Sông Ngòi Chung Quanh Điện Bàn trong Quá Trình Lịch Sử

Giả sử sông ngòi vùng Điện Bàn bắt đầu thay đổi từ thế kỷ 17, nhìn vào Bảng 3 chúng ta sẽ nhận thấy sự thay trong nhiều thế kỷ. Trong Chu Kỷ 1, hai con sông Cầu Mống và Câu Lâu đều hiền hòa rộng mở cho tàu bè qua lại từ Sông Chợ Củi đến Sông Thu Bồn ở Hội An. Nhưng chẳng bao lâu sau, khi người Nhật Bản và người Minh Hoa tụ tập buôn bán ở Hội An (đầu thế kỷ 17), qua Tranh Chaya (1640), chúng ta có thể quan sát sự thay đổi rõ rệt khi Sông Câu Lâu dần dần khô cạn và biến thành một bãi bồi khổng lồ – sự thay đổi không thể xảy ra một sớm, một chiều mà trong một khoảng thời gian dài, nhất là trong những năm hạn hán, thí dụ dựa theo lịch sử Dòng Tên ở Đàng Trong vào mùa hè 1617, G.S. Buzomi bị giam lỏng tại bãi biển Đà Nẳng. Dựa theo giáo sử của Dòng Tên, trong năm ấy, hạn hán rất lâu. Sông Cầu Mống bành trướng thành một sông lớn, nhưng hai bên bờ có dấu hiệu sạt lở so với Chu Kỳ 1. Đó là dấu hiệu thuyên chuyển qua Chu Kỳ 2. Còn Chu Kỳ 3 có lẽ khởi xướng khi trận đại hồng thủy ập xuống Điện Bàn vào năm 1680. Trong vòng 6 năm sau, Đỗ Bá, qua Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ Thư, cho biết hai con sông Câu Lâu và Cầu Mống lại đổi vị trí cho nhau. Lần này, Sông Câu Lâu lại tràn ngập nước. Đổi lại, Sông Cầu Mống nhỏ dần từ một dòng sông lớn ra một dòng sông nhỏ bé hay chỉ còn là một rạch nước nhỏ. Vào năm 1774, thông qua Giáp Ngọ Bình Nam Đồ, chúng ta có thể nhận thấy trạng thái sông ngòi ở Điện Bàn quay trở lại Chu Kỳ 1. Tiếp sau đó, chúng ta có thể thấy được rằng Chu Kỳ 2 trở lại, giống như trong tranh Chaya, vào những năm từ 1859 cho đến 1907-1916. Trong vòng 14 năm sau, tại cột mốc thời gian 1930, chúng ta nhận thấy Chu Kỳ 3 lại bắt đầu cho đến ngày nay 2023. Điều thích thú, chúng tôi nghĩ, nên chú ý là địa mạo của bốn sông Chợ Củi, Câu Lâu, Dưỡng Chân và Cầu Mống, sau đến khoảng 175 năm (bắt đầu từ 1600) có nhiều thay đổi, và cuối cùng trở về chu kỳ đầu tiên. Nhưng sự thay đổi của bốn dòng sông này đều đi theo một luật tuần hoàn nhất định, đó là theo chu kỳ 1, 2, 3 rồi trở lại chu kỳ 1.

Trong Chu Kỳ 1 và Chu Kỳ 3, trong cùng hệ thống sông Thu Bồn, cả hai sông Chợ Củi và Câu Lâu là hai sông lớn nối liền với nhau, trong khi Dưỡng Chân và Cầu Mống nhỏ đi rất nhiều, nhất là trong Chu Kỳ 3. Khi dòng nước Cầu Mống gần như khô cạn, xã Câu Lâu nằm gần hai xã Thanh Chiêm và xã Cần Húc hơn và cách xa huyện Duy Xuyên. Có thể vì thế có thể mà nó sẽ trực thuộc vào huyện Diên Khánh. Ngược lại, trong Chu Kỳ 2, xã Câu Lâu nẳm trên đỉnh đầu mảnh đất hình mũi dùi tượng trưng cho huyện Duy Xuyên mới được bành trướng – hãy xem Hình 19. Vì thế, xã Câu Lâu sẽ lệ thuộc vào Huyện Duy Xuyên.

Kiểm nghiệm lại sách vở lịch sử, Lê Quí Đôn cho biết, vào năm 1776, xã Câu Lâu lệ thuộc huyện Diên Khánh. Bản đồ cổ Giáp Ngọ Bình Nam Đồ (1774) cũng cho thấy cả hai sông Chợ Củi và Câu Lâu là hai sông lớn nối liền với nhau, trong khi Dưỡng Chân và Cầu Mống nhỏ đi rất nhiều, nhưng vẫn mở rộng cho tàu bè qua lại, đó là chu kỳ 1. Trong khoảng thời gian này, xã Câu Lâu nằm trong địa phận huyện Diên Khánh và cách xa huyện Duy Xuyên một khoảng cách khoảng 1 km, đó là chiều rộng của lòng sông Câu Lâu trong mùa nước lũ.

Phần 4

Cuộc Tìm Kiếm Thành Dinh Chiêm Dưới Thời Các Chúa Nguyễn

Tiêu Chuẩn Trong việc Tìm Kiếm Thành Dinh Chiêm

Trong cuộc tìm kiếm thành Dinh Chiêm trên các bản đồ và tài liệu xưa, chúng tôi sẽ dựa vào hai chi tiết quan trọng được cung cấp từ Đại Nam Nhất Thống Chí 2006 do Sử Quán nhà Nguyễn viết rằng thành Quảng Nam cũ có chu vi 300 trượng (1410 m) và Kiến Văn Tiểu Lục Toàn Tập do Lê Quí Đôn cho biết rằng để xây cất lỵ sở của một trấn, chiếu theo luật lệ đương thời, diện tích của nó không quá 5 mẫu (25 ha).

Thêm vào đó, vào đầu thế kỷ 17, địa hình của miền nam Điền Bàn được biều hiện trong Hình 9 mà trong đó, cả hai con sông Cầu Mống và Câu Lâu đều rộng mở để nước cuồn cuộn chảy ngang qua từ sông Chợ Củi và sông Dưỡng Chân. Ở phía đông nam, nằm giữa hai sông Cầu Mống và Câu Lâu là gò nổi Câu Lâu. Lúc này, dựa theo gia phả tộc Nguyễn Văn cả hai xã Câu Lâu và Cần Húc trực lệ thuộc Cần Húc. Thêm vào đó, Cần Húc đã từng là một châu thổ (delta) cắt ngang bởi một nhánh sông nhỏ. Riêng Địa Bạ Quảng Nam (1812) (và có thể William Dampier) cho biết xã Câu Lâu có địa phận cả hai bên bờ sông nam-bắc Câu Lâu.

Sau đây là những dữ kiện mà chúng tôi mới khám phá về Dinh Quảng Nam hay còn gọi là Dinh Chiêm:

Lúc Ban Đầu

Vào năm 1602, vào lúc ban đầu dựng quốc ở Đàng Trong, Chúa Nguyễn Hoàng chọn xã Cần Húc (sau này là Văn Đông (1806)), thuộc Huyện Duy Xuyên làm lỵ sở của Dinh Quảng Nam mà nó có tên tục là Dinh Chiêm.

Những Sự Thay Đổi

Trong cuộc nghiên cứu, chúng tôi tìm thấy một bản đồ trong thời Pháp thuộc cho biết không những cho biết vị trí mà còn hình dáng tổng quát của tường thành Dinh Chiêm ngày xưa nữa. Ngoài ra, vị trí của xã Văn Đông ( Cần Húc) được in trên bản đồ này rất rõ nét. Hãy xem Hình 7.

Trước nhất, khi quan sát kỹ lưỡng tấm bản đồ này, chúng tôi nhận thấy, giống như trong đầu thế kỷ 17 trên tranh Chaya, địa lý miền nam Điện Bàn vào lúc đó khác với hiện nay. Con sông Câu Lâu chảy ngang qua huyện Duy Xuyên bỗng nhiên biến mất. Thay thế vào đó là một bãi bồi rộng mênh mông nối liền gò nổi Câu Dẫn – Chúng tôi nghĩ đây là lỗi chính tả hay cái tên “Câu Lâu” bị đổi tên thành “Câu Dẫn”? Nay là một phần của phường Điện Phương – ở phía bắc và huyện Duy Xuyên nằm ở hướng nam. Điều thứ hai mà chúng tôi chú ý là, mất đi sông Câu Lâu, sông Cầu Mống nay là con sông chính còn lại chuyên chở khối lượng nước rất lớn hàng năm đến cửa Đại. Nhưng nhìn kỹ chiều rộng của sông Cầu Mống mặc dù đã mở rộng, nhưng cũng chỉ bằng khoảng nửa của sông Chợ Củi hay sông Câu Lâu trước đây mà thôi. Điều này nói lên hầu như chắc chắn rằng trong mùa mưa hay lụt, dung tích của sông Cầu Mống, một mình, không thể nào chất chứa được số lượng nước lớn như thế. Vì thế, chỉ cần tưởng tượng trong đầu nghĩ về quá khứ, chúng ta cũng có thể cảm nhận được cảnh lụt lội và đất lở đã xảy ra khắp nơi dưới thời Pháp thuộc trong khoảng thời gian 1907-1916 cũng như những thập niên 1600. Có lẽ đây là lý do chính mà dòng sông nhân tạo Vĩnh Điện được nới rộng để dẫn làn nước lũ chảy bớt ra cửa Hàn, thay vì để nước lũ dồn dập tràn ngập vào sông Cầu Mống gây ra lụt lội khắp nơi. Nhiều địa danh trước đây như Chợ Củi, Đông An và Phú Chiêm là những vùng được phù sa bồi bổ và cũng là những nơi dễ bị bị nuốt trọn bởi sông Thu Bồn trong những mùa lụt. Để nhìn thấy rõ hơn những hình ảnh này, hãy chú ý đến những nơi trước đây là đất đai mà bây giờ bị sập lở xuống sông Thu Bồn và ngược lại, những nơi được bồi bổ như chính dòng sông Cầu Mống, vùng Kim Bồng, An Phước hay Cẩm Phô trong Hình 28.

Hình 28 – Những Thay Đổi trong Địa Hình vùng Nam Điện Bàn Kể Từ 1907-1916 Cho Đến Nay (2023). Nguồn: Bản Đồ Pháp thuộc 1907-1916 và bản đồ Nam Điện Bàn từ Google Map (2023).

Theo chúng tôi nhận xét thì lụt lội là một trong những lý do chính mà Chúa Nguyễn Hoàng quyết định dời trụ sở Dinh Chiêm về hướng tây nam, về hướng sông Chợ Củi từ thuộc Cần Húc. Là một nhà lãnh đạo Đàng Trong, ngài rất cần ngoại tệ từ các quốc gia khác để canh tân đất nước. Nhưng ngài không thể làm ngơ trước cảnh ngập nước, nhà trôi, người nổi trên sông Cầu Mống, nhất là khi có các thương nhân từ các quốc gia quan trọng trong nền kinh tế Đàng Trong như Nhật Bản, Bồ Đào Nha hay Trung Quốc ghé thăm Công Tử Nguyễn Phúc Nguyên (1563-1635) ở Dinh Chiêm. Trong những năm khi cả hai con sông Câu Lâu và sông Cầu Mống đều mở rộng để nước lụt thông ra cửa Đại (chu kỳ 1), lúc ấy, sự cần thiết của sông Vĩnh Điện không còn nữa.

Chúng tôi hoàn toàn đồng ý với Giáo Sư Huỳnh Công Bá là có lẽ sự bành trướng của Dinh Quảng Nam về hướng Chợ Củi xảy ra trước năm 1604. Cùng với tranh Chaya, bản đồ Pháp thuộc 1907-1916 (Hình 7) cũng cho thấy như thế. Trong bản đồ, theo ý chúng tôi trong những năm đầu thế kỷ 17, các cơ sở hành chánh đã được dựng lên một cách hoàn hảo nằm sát bờ sông Chợ Củi. Tuy nhiên, trong thời gian đầu, chúng tôi cho rằng chỉ có nội thành là được xây dựng trước khi cuộc nội chiến Trịnh-Nguyễn phân tranh bắt đầu (1627). Lúc sau đó, ngoại thành mới được xây dựng thêm vào để bảo vệ cho nội thành và các vùng phụ cận chung quanh kể cả các xã Thanh Hiểm (nay là Phước Kiều), Đông An và Thanh Chiêm. Tuy chỉ thiếu Trạm Thương Khách, nơi các công tử họ Nguyễn đón tiếp cách thương gia ngoại quốc, bản đồ này vẽ đầy đủ chi tiết về ngoại hình và hào sâu bao chung quanh thành trì của nội thành, cùng với các đường giao thông giữa nó và các thị trấn quan trọng như Cần Húc (Văn Đông), Phú Chiêm và Hội An.

Kể từ 1602, cả Chúa Nguyễn Phúc Nguyên (1563-1635) và con trai trưởng của ngài, Công Tử Nguyễn Phúc Kỳ (1582-1631) đều lần lượt trấn thủ tại nội thành. Chúng tôi cho rằng thành Quảng Nam (cũ) vẫn tọa ngự nơi đây gần 200 năm, cho đến khi Chúa Trịnh mang quân vào chiếm kinh thành Phú Xuân vào năm 1774. Sau khi quân Đàng Ngoài vì bệnh tật rút về Phú Xuân, Tây Sơn chiếm đóng thành Dinh Chiêm.

Toàn thể cung điện xứng đáng với cái tên gọi tòa lâu đài với các phòng thấp. Toàn bộ cung điện chia ra làm nhiều phòng ở và phòng khách thoáng khí rộng rãi. Tại một trong những phòng khách, tôi gặp ông Trấn Thủ Quan; khi vào phòng, tôi thấy ông ta đang nằm đong đưa trên chiếc võng mà hai đầu của nó treo lên một cái cột nhà và bức tường gỗ thấp…”

Có lẽ lúc giao tranh giữa nhà Nguyễn và Tây Sơn trong vòng 24 năm sau đó, bức tường ngoại thành mà ông Chapman diễn tả trong bài tường trình về Bengal (Bangladesh ngày nay) đã bị phá hủy. Các chân móng tường, vì đắp bằng đất nay cũng không còn. Quan sát kĩ trong bản đồ Pháp thuộc 1907-1916 (Hình 7), chúng tôi không còn thấy những gì ông Chapman kể lại, ngay cả một nét vẽ của tường thành chữ nhật cũng chẳng còn chút di tích nào. Nhưng những bức tường của nội thành cũ, hình lưỡi liềm, từ thế kỷ 17, vẫn còn ghi rất rõ nét. Rất tiếc, mười bốn năm sau (1930), trong bản đồ Pháp thuộc khác, nội thành Dinh Chiêm dường như cũng bị phai nhòa, chỉ còn phảng phất nét vẽ của bờ tường thành ngày xưa mà thôi. Hãy xem thêm Hình 27.

Đến đời vua Minh Mạng, ngài cho xây xong Thành Điện Bàn bằng gạch (1833) tại xã La Qua. Lúc ấy, ngài dời Dinh Quảng Nam về đó. Trong tấm bản đồ Pháp thuộc 1907-1916, dinh trấn cũ kể cả nội thành và thành trì mới Điện Bàn đều được biểu hiện rất rõ nằm bên cạnh tuyến đường Thiên Lý. Sau năm 1833, thành Dinh Chiêm cũ đã hoàn toàn bị bỏ hoang. Theo thời gian, chúng tôi suy đoán, vào thời Pháp thuộc, khoảng năm 1925, chính quyền thuộc địa xây cất Quốc Lộ (QL)-1 cũ, hiện nay là QL-1A ở nam Điện Bàn. Trong chương trình xây cất, tất cả nội thành Dinh Chiêm cũ đã bị san bằng nhường đất đai cho QL-1 chạy xuyên qua nó. Hãy xem vào Hình 27 – Nam Điện Bàn Dưới Thời Pháp Thuộc (1930) thì sẽ rõ.

Ngay trong thời Pháp thuộc, trong vòng 14 năm kể từ 1916, sự thay đổi về địa lý cũng rất rõ ràng. Hãy xem hai Hình 29 sau đây gom gọn hai Hình 7 (bên phải) và Hình 27 (bên trái) và xếp chúng gần bên nhau. Mục đích chính là để dễ bề quan sát sự thay đổi trong địa hình của vùng nam Điện Bàn, nhất là khi hai con sông Câu Lâu và Cầu Mống đổi dạng trong vòng 14 năm trời.

Hình 29 – Dinh Chiêm dưới thời Pháp Thuộc 1930 so với (1907-1916). Nguồn: Thi Bao Chau Huynh. Patrimoine Architectural, Urbain, Aménagement et Tourisme: Ville HôiAn, – ViêtNam. Géographie, Université Toulouse le Mirail- ToulouseII, 2011. Français. NNT: 2011TOU20062. Tel-00717654, trang 57 và Alamy.com.

Miêu Tả Thành Dinh Chiêm

Đối với chúng tôi, thành Dinh Chiêm bắt đầu từ thế kỷ 17 cho đến 1778 bao gồm hai phần: nội thành và ngoại thành. Chúng tôi cũng giả sử nội thành được xây dựng bởi Chúa Nguyễn Hoàng trước năm 1602 – năm ấy, sau khi xây xong thành Quảng Nam, ngài gửi Công Tử Nguyễn Phúc Nguyên (1563-1635) làm Trấn Thủ Quan. Còn bức tường thành hình chữ nhật như ông Chapman diễn tả trong bài tường trình của ông sau chuyến thăm viếng Đàng Trong vào năm 1778, chúng tôi nghĩ, là ngoại thành bao bọc nội thành, nhưng được xây sau, có lẽ trong thời gian Trịnh-Nguyễn phân tranh (1627-1772).

Nội Thành Dinh Chiêm

Một nơi cũng rất đáng chú ý là ở phía tây bắc thành có một khu đất lõm vào. Dường như khi xây thành trì, nơi đây đã là đầm lầy hay hồ nước nên khi xây tường nội thành họ phải vòng theo bờ hồ. Có một hào thiên nhiên như thế rất tốt trong việc phòng thủ.

Sau đây là vóc dáng của nội thành Dinh Chiêm trích ra từ Hình 7 và được đặt vào Google Map (Hình 30). Khi vẽ vóc dáng thành Dinh Chiêm dựa theo bản đồ Pháp thuộc 1907-1916, chúng tôi rất lưu ý về hai tiêu chuẩn quy định trong Đại Nam Nhất Thống Chí, 2006 và Kiến Văn Tiểu Lục Toàn Tập do Lê Quí Đôn viết, đó là thành có chu vi 1,41 km và diện tích không quá 25ha.

Hình 30 – Vị Trí và Kích Thước Nội Thành Dinh Chiêm vào Đầu Thế Kỷ 17. Nguồn: Google Map Vẽ theo bản đồ thời Pháp thuộc 1907-1916

Kết Luận

Cuối cùng, rất may mắn, chúng tôi đã tìm ra tấm bản đồ dưới thời Pháp thuộc (1907-1916) vẽ một cách tổng quát hình ảnh của nội thành Dinh Chiêm mà chúng tôi nghĩ đã được xây cất vào đầu thế kỷ 17 (kích thước ước lượng 40 m x 140 m x 220 m x 340 m x 40 m x 420m x 220 m). Theo đó chúng tôi vẽ lại diện mạo của nội thành Dinh Chiêm trên Google Map. Tuy không tìm được kích thước chính xác của thành quách xưa, dựa theo những tiêu chuẩn mà chúng tôi đã nêu lên, nhất là nội thành đã có chu vi chính xác 1.41 km. Dùng tính năng đo diện tich trên bản đồ Google map cho biết thành nội thành Dinh Chiêm xưa có diện tích khoảng 22 ha, vẫn dưới 25 ha cần thiết tối đa khi xây cất một thành trì cho tỉnh lỵ. Điều quan trọng nữa là mặt thành tây nam chạy dọc theo tuyến đường Thiên Lý. Qua đường là tiếp giáp với sông Chợ Củi. Sau bao nhiêu năm vắng bóng, hiện nay chúng tôi có thế hình dung ra thành trì Dinh Chiêm, hình thù của một lưỡi liềm hay chiếc võng, nằm ngay bờ sông Chợ Củi, nơi buôn bán rất phồn thịnh trước thời nội chiến giữa nhà Nguyễn và Tây Sơn (1773).

Ngoại Thành Dinh Chiêm

Dựa theo bài tường trình của ông Chapman, ngoại thành trông giống như một ô hình chữ nhật. Chiều dài khoảng ½ mile (800 m) với chiều rộng chỉ bằng 2/3 chiều dài (khoảng 500 m). Tường thành tương đối rất thấp từ 10 feet đến 11 feet (3 m – 3,3 m). Vào năm 1778, lỗ chỗ có nhiều nơi tường thành bị sụp nên phải trồng hay cắm tre vào chỗ trống. Bên ngoài vòng theo tường thành là hào sâu, rộng khoảng 8 feet (2,4 m) – không được rộng cho lắm. Nói chung thì tình trạng ngoại thành rất thảm thương và suy đồi sau nhiều trận đánh giữa nhà Nguyễn với nhà Trịnh từ phương bắc và quân Tây Sơn. Tuy nhiên, ông Chapman không cho biết vị trí của tường thành này mà cũng không nhắc đến nội thành Dinh Chiêm. Vì thế, chúng tôi suy diễn ra rằng lúc ông diện kiến Trấn Thủ Quan do Đàng Ngoài phái đến, ông không được đón tiếp một cách long trọng như một đại sứ của một cường quốc vậy – vì ông không được mời vào chính điện mà chính điện mới có khả năng ở trong nội thành.

Để hội đủ các điều kiện trên, chiều rộng ngoại thành rất có khả năng khoảng 500 m – đó là chiều dài trên khúc quẹo tuyến đường Thiên Lý để bao phủ luôn cả nội thành. Sau khi cho vào tỉ số mà ông Chapman đưa ra, đó là chiều rộng bằng 2/3 chiều dài. Vì thế, chiều dài có thể lên đến 750 m. Dùng Google Map, ngoại thành Dinh Chiêm có thể giống như sau – hãy xem Hình 31.

Bây giờ, muốn biết diện tích và chu vi của ngoại thành Dinh Chiêm mà Google Map mới vẽ như trên có hợp lý hay không, chúng ta nên so sánh vài dữ kiện của nó với thành Điện Bàn được xây cất do vua Minh Mạng vào năm 1833.

Phân Bố

Ngoại Thành Dinh Chiêm (DC)

Thành Điện Bàn (ĐB)

Ghi Chú

Dài (m) x Rộng (m)

750 x 500

598 x 564

Dữ kiện của ngoại thành D.C. từ ông Chapman (1778), đó là chiều rộng bằng khoảng 2/3 chiều dài; dữ kiện của thành ĐB được đo từ Google Map.

Chu vi (km)

2,4

2,3

Chu vi thành ĐB được trích ra từ Đại Nam Nhất Thống Chí, Q7, 2006, trang 396. Chu vi ngoại thành DC đo bởi Google Map. Hai dữ kiện rất tương ứng.

Diện Tích (ha)

37,5

33,7

Diện tích = Dài x Rộng; Hai dữ kiện rất tương ứng.

Tường cao (m)

3-3,3

5,64

Tường cao thành ĐB được trích ra từ Đại Nam Nhất Thống Chí, Q7, 2006, trang 396. Tường ngoại thành DC rất thấp so với một tòa thành. Nguồn: Chapman, 1778.

Hào rộng (m)

2

21

Hào thành ĐB được trích từ Đại Nam Nhất Thống Chí, Q7, 2006, trang 396. Hào ngoại thành DC rất hẹp; vì thế sẽ dễ bị tấn công. Nguồn: Chapman, 1778.

Bảng 4 – So Sánh Vài Dữ Kiện về Thành Dinh Chiêm (1778) và Thành Điện Bàn (1833)

Kết quả từ Bảng 4 cho thấy ngoại thành Dinh Chiêm, tuy xây bằng đất, rất tương xứng với thành Điện Bàn được xây sau này vào năm 1833 – thí dụ, chu vi của ngoại thành Dinh Chiêm là 2,4 km so với 2,3 km của thành Điện Bàn.

Ngoài ra, khi chúng tôi đặt vị trí của trạm nghỉ Thanh Chiêm tìm ra trong Phần 2, “Cần Húc ở Đâu?” trong Hình 8 vào Hình 31, chúng tôi nhận thấy rằng trạm nghỉ Thanh Chiêm nằm sát bên ngoài bờ tường đông bắc của ngoại thành Dinh Chiêm. Điều này cho thấy vị trí của tường thành và trạm nghỉ Thanh Chiêm rất tương đồng và hợp lý vì trạm nghỉ là nơi các quan lại và nhà ngoại giao ngoại quốc tạm nghỉ chân trước khi vào yết kiến Trấn Quan Quảng Nam. Trạm nghỉ này, vì thế, tuy gần tường thành, nhưng vẫn phải nằm ngoài phạm vi ngoại thành.

Kết Luận

So sánh với những phân bố từ thành Điện Bàn, kích thước của ngoại thành Dinh Chiêm vào năm 1778 mà chúng tôi dùng Google Map vẽ có vẻ thích hợp với lời tường trình của Charles Chapman. Ngoại thành Dinh Chiêm là một hình chữ nhật mà chiều rộng giáp với bức tường của nội thành chạy song song bên cạnh đường Thiên Lý với khoàng cách 500 m từ hướng tây bắc xuống đông nam; chiều dài ngoại thành chạy song song với đường Nguyễn Du hướng lên phía đông bắc – mặt ngoại thành đông bắc cắt ngang đường Nguyễn Du tại tọa độ khoảng 15,870625 độ Vĩ, 108,66489 độ Kinh. Từ mặt tây nam thành, nhìn ra khoảng 100 m là nhà thờ Phước Kiều. Còn làng Đúc Đồng Phước Kiều nằm gọn trong ngoại thành gần nhà thờ Phước Kiều, cách nhau bởi bức tường đất cao khoảng 3 m – hãy xem lại Hình 31.

Mặc dầu ông Chapman cho biết một số ô vuông xây bằng gạch. Hiện nay chúng tôi không rõ chợ, kho gạo, trại lính, chuồng ngựa, hay chuồng voi mà ông nhắc đến nằm ở góc cạnh nào trên bản đồ. Những điều này sẽ cần nghiên cứu thêm để được sáng tỏ.

Tuy nhiên, sau cuộc chiến mà nhà Nguyễn thất bại trong việc bảo vệ Phú Xuân và Dinh Chiêm, chúng tôi không khỏi ngẩm nghĩ và ngao ngán về việc để việc phòng thủ ngoại thành Dinh Chiêm xuống mức quá tệ hại, đó là vì tường thành quá thấp; hào rộng và sâu không đủ. Nhà Nguyễn vào đời Chúa Nguyễn Phúc Khoát (1714-1765), nghĩ cho cùng, quá thật lơ là trong việc quốc phòng lại phóng túng quá độ triều cương để rồi Trương Phúc Loan lộng quyền.

Hiện nay, chúng tôi không rõ lý do gì mà vua Gia Long, sau chiến tranh, khi sửa chữa thành Dinh Chiêm lại không bao gồm ngoại thành mà chỉ có nội thành mà thôi. Có lẽ là vì cuộc nội chiến nam-bắc đã chấm dứt. Điều này được phản ảnh trong bản đồ Pháp thuộc (1907-1916) – Hình 7 dưới đời vua Duy Tân. Nhưng rất tiếc, trong những năm sau đó (khoảng 1925), chính quyển Pháp thuộc cũng đã phá hủy di tích của nội thành luôn để xây đường QL-1– hãy xem hình 27.

Cuộc Tìm Kiếm Vị Trí của Trạm Thương Khách trên Bờ Sông Chợ Củi

Công cuộc kế tiếp của chúng tôi là đi tìm kiếm vị trí của Trạm Thương Khách bên bờ Sông Chợ Củi mà vào năm 1640, các thương nhân Nhật Bản ghé thăm Trấn Quan Quảng Nam. Nhìn vào Tranh Chaya, chúng ta sẽ thấy căn nhà ngang rộng lớn này nằm sát bên bờ sông tiếp giáp với Đường Thiên Lý. Trong nhiều thế kỷ trước, ở phía tây nam Sông Chợ Củi, con đường đất Thiên Lý chạy dọc sát theo bờ sông phía tây nam. Nằm trên bờ sông, con thuyền Châu Ấn Nhật Bản thả neo gần Trạm Thương Khách. Tuy nhiên, qua nhiều năm tháng dài, Tranh Chaya không được hoàn toàn vì bị mất hai nơi. Nói chung, bức tranh bị rách giữa Khúc Lũy và cửa sông Điện Bình nên chúng tôi phải tìm cách bổ khuyết vào chỗ trống cho hợp lý (Hãy xem Hình 36).

Phương Pháp Tìm Kiếm

Vào khoảng năm 2015, chúng tôi đã đọc một bài báo nói rằng các nhà khoa học dùng vệ tinh nhân tạo chụp hình, vừa khám phá ra một hệ thống sông ngòi cổ nằm dưới lớp cát vàng trong sa mạc Sahara ở Phi Châu. Hệ thống sông ngòi này đã hiện hữu khoảng 2.000 đến 5.000 năm về trước. Nếu chụp hình bình thường, các nhà bác học không thể tìm ra điều nhiều kinh ngạc và thú vị như thế này. Cũng vì thế, chúng tôi nảy ra một ý nghĩ, đó là dùng hình satellite từ Google hay Google Earth, chụp trong vùng nam Điện Bàn với hy vọng rằng chúng tôi có thể nhận dạng ra bờ sông nơi con tàu buôn Nhật Bản thả neo bên cạnh tòa nhà Trại Thương Khách trước năm 1640. Tuy không chắc chắn, chúng tôi tin tưởng rằng mình có thể khám phá ra nhiều điều mới mẻ và bổ ích vì hình chụp từ vệ tinh có thể xuyên thấu qua nước và bùn lầy; các địa phận cao sẽ có màu nâu hay xam xám, còn các địa phận thấp như đồng ruộng, đất trũng sẽ có màu xanh lá cây. Riêng các vùng thật thấp sẽ có màu nâu hay đen đậm. Từ đó, chúng tôi có thể nhận dạng ra các sông ngòi cổ, đầm, hồ, cồn, gò, bãi bồi do đất phù sa tạo ra. Sau khi loại bỏ các địa điểm thấp bồi bổ từ phù sa trong quá khứ, chúng tôi hy vọng sẽ có một khái niệm tổng quát về địa hình của nam Điện Bàn trong nhiều thế kỷ trước. Thường thường sau nhiều thế kỷ, phù sa bồi đắp bờ sông theo thứ tự thời gian và qua nhiều lớp trầm tích chồng chất lên khác nhau. Chúng tôi hy vọng sẽ thấy rõ những đường lớp phù sa rõ rệt nằm bên bờ sông Chợ Củi, nơi Trạm Thương Khách được xây lên. Sau đó, chúng tôi sẽ dùng những chi tiết trong Tranh Chaya và so sánh với hình ảnh vệ tinh của Google để mong nhận diện ra bờ sông Chợ Củi.

Nhìn vào Hình 17 chúng tôi nhận thấy rằng địa hình Nam Điện Bàn và sông ngòi hiện nay (2023) đang trong Chu Kỳ 3 – Hãy xem Bảng 3. Trong chu kỳ này, Sông Cầu Mống gần như khô cạn. Số lượng nước chảy từ Sông Câu Lâu và Dưỡng Chân chảy vào nó rất it ỏi. Hình 17 cũng cho thấy hai con đường Quốc Lộ (QL) xưa và nay. Đường đất Thiên Lý (còn gọi là đường Cái Quan) là tuyến đường cũ kĩ nhất nằm cuối cùng gần bờ sông Chợ Củi nhất; tuyến đường thứ hai là đường Nguyễn Hoàng trước đây là QL-1 được xây cất từ thời Pháp thuộc vào khoảng 1925; còn con đường QL-1A được xây cất trong khoảng thời gian gần đây (sau 2000). Trong công cuộc tìm kiếm Trạm Thương Khách, chúng tôi chỉ muốn để ý đến con đường cổ Thiên Lý mà thôi vì hai tuyến đường Quốc Lộ được xây dựng và chỉ tồn tại về sau này.

Kế tiếp, vẫn dùng website này, chúng tôi tăng mực nước lên đến 12 m với mục đích là để xem đâu là điểm cao nhất trên tuyến đường Thiên Lý. Kết quả là hầu hết nam Điện Bàn đều nằm dưới mặt nước, ngoại trừ một vài nơi. Riêng trên tuyến đường Thiên Lý, có hai địa điểm cao đáng kể mà có thể là nơi lập Trạm Thương Khách được. Hãy xem địa điểm 1 và 2 trên Hình 33 sau đây:

Bắt tay vào công việc chính, chúng tôi tìm kiếm một bản đồ chụp từ vệ tinh trong Google Map cho miền nam Điện Bàn (Hãy xem Hình 34) và bắt đầu công việc tìm ra những đầm, hồ và sông. Điều ngạc nhiên là hình dáng các sông ngòi xưa và nay hiện ra rất rõ, kể cả các đầm lầy và hồ ao. Từ hình vệ tinh, chúng tôi có thể thấy phường Điện Phương bị chia ra hai phần đông và tây bởi con sông Cầu Mống. Cũng giống như những gì vẽ trong Tranh Chaya (1640), sông ngòi ngày xưa rất rộng kể cả sông Cầu Mống, sông Câu Lâu và sông Chợ Củi. Chúng tôi cũng nhận thấy hình chụp vệ tinh rất ăn khớp với hình ảnh lấy ra từ floodmap.net. Nói chung là miền nam Điện Bàn ngày xưa loang lổ đầm lầy với gò bồi khắp nơi. Muốn tìm kiếm một nơi cao ráo để dựng một dinh thự lại gần bờ sông và đường bộ cho thuận tiện lưu thông thật khó khăn. Nghĩ về Chúa Nguyễn Hoàng (1525-1613) khi đi ngang qua Cần Húc có lẽ rất hài lòng về địa thế vùng này vì nó nằm trên một vùng đất cao, lại gần sông Cầu Mống, cách Hội An không xa (khoảng 5, 6 cây số) nên cuối cùng quyết định đặt lỵ sở dinh trấn Quảng Nam tại đây. Nơi đây chính là xã Cần Húc. Có lẽ điều ngài không thể ngờ là nạn lụt lội ở miền nam Điện Bàn xảy ra rất thường xuyên. Có khi nước lủ kéo đến phá bờ sông, chọc thủng đất đai, thay đổi đường hướng trước kia của sông Cầu Mống. Và chính vì lý do này, theo chúng tôi nghĩ, ngài mới di dần Dinh Chiêm về phía tây nam đi theo con đường đất chạy đến bờ sông Chợ Củi.

Hình 34 – Sông Ngòi Nam Điện Bàn (2023) Chụp từ Vệ Tinh Lọc Bỏ Phù Sa từ 400 Năm Qua. Nguồn: Google Map

Công việc kế tiếp là tìm kiếm bờ sông Chợ Củi nằm phía tây nam Điện Bàn, gần tuyến đường Thiên Lý chạy song song theo bờ sông. Xem xét kỹ lưỡng các cồn bồi nằm phía bên trái tuyến đường Thiên Lý, chúng tôi nhận thấy một đường ranh giới mờ nhạt do phù sa bù đắp. Theo đó, chúng tôi dùng mực xanh lá cây vẽ theo và tẩy sạch các gò bồi ngoài con đường ranh giới này. Chúng tôi tin tưởng rằng mình đã tìm ra bờ sông Chợ Củi đầu thế kỷ 17. Hãy xem Hình 35.

Hình 35 – Bờ Sông Chợ Củi lọc ra từ Hình Vệ Tinh Google Map

Bây giờ hãy ghi nhận Chi Tiết B, C, D và E trong Tranh Chaya rồi so so sánh từng vị trí một với hình vệ tinh Google Map:

Hình 36 – So Sánh Các Chi Tiết trong Tranh Chaya và Hình Vệ Tinh Google Map của Nam Điện Bàn

Để định rõ vị trí của Trạm Thương Khách, chúng tôi sẽ dùng những chi tiết của Hình 34, 35 và kết nối với Hình 36. Sau khi quan sát kỹ lưỡng và tỉ mỉ cả ba hình, chúng tôi cho rằng trạm đón khách có thể nằm trên mảnh đất cao (mảnh đất số 1 trên Hình 33) với chiều dài khoảng 40-50 m, và chiều rộng khoảng 20-25 m, sát bên bờ sông Chợ Củi, bên trái tuyến đường Thiên Lý – nó nằm sát cạnh Khu Thể Thao Đông Phương 1 hiện nay ở phía nam.

Trạm Thương Khách là một tòa nhà ngang làm bằng gỗ tương đối rất đồ sộ. Quan sát kỹ cho thấy rằng có hai sàn nhà cao, thấp được thiết kế theo lối nhà người Nhật Bản. Sàn nhà cao là nơi chủ nhà ngồi tiếp khách. Trước khi vào nhà, quan khách đi qua một sân rộng; trước là cửa chính. Nằm hai bên bên cửa, dọc theo hàng rào tre là 4 khẩu thần công đúc bằng đồng chổng đầu lên không trung như trông chờ đón khách vậy. Bên bờ sông hiền hòa có con tàu buôn shuinsen Nhật Bản đang thả neo; cờ đỏ bay phất phới theo chiều gió. Căn nhà này đối diện với góc tường thành bắc-tây bắc của nội thành. Chúng tôi nghĩ, để vào thành, phái đoàn thương nhân phải ra tuyến đường Thiên Lý đi về phía đông nam, chạy võng hay ngựa theo con đường trước cửa thành chính nằm ở góc tây nam – Các thành trì ở Trung Quốc hay Đại Việt đều có cửa chính đặt ở phía nam thành. Chúng tôi nghĩ đặt Trạm Thương Khách trước mặt thành, ngay bờ sông Chợ Củi là đúng cách. Mảnh đất số 2 trên Hình 33, nằm ngay ngã ba tuyến đường Thiên Lý và Nguyễn Du nay, không thích hợp vì quá chật hẹp. Nếu chú ý một chút, chúng ta sẽ thấy chòi canh cao nhìn về hướng sông nằm đàng sau trạm khách. Để bảo vệ sự an toàn cho các thương nhân và Công Tử Kỳ, căn nhà đều bao kín bởi ba mặt sông ngòi và thành trì. Đó là không kể lính canh gác cầm kiếm dài đứng khắp nơi. Hãy xem Hình 37.

Hình 37 – Vị Trí Nội Thành Dinh Chiêm và Trạm Thương Khách ở Đầu Thế Kỷ 17

Nếu chú ý thêm một chút, chúng ta sẽ nhận thấy cơ sở Đúc Đồng Phước Kiều nằm bên cửa tây bắc của nội thành Dinh Chiêm cách cửa thành khoảng 100 m mà vị trí nó nằm giữa hai con sông chắn ngang mặt thành bắc của Dinh Chiêm. Ngoài ra, nhà thờ Công Giáo Phước Kiều (Andre Phú Yên) mà nhiều nhà nghiên cứu cho rằng đó chính là ngôi nhà thờ mà G.S. Francisco de Pina đã xây dựng vào năm 1623 nằm cách mặt thành không xa, khoảng 300 m về hướng tây bắc. Còn Chợ Tổng nổi danh ở Thanh Chiêm cũng hiện diện trong hình, nhưng đối với nội thành Dinh Chiêm, nó quá mới mẻ vì được xây dựng vào khoảng 1945. Dựa theo bản đồ thời Pháp Thuộc (1907-1916) – hình 7, khu chợ này có thể nằm dọc theo mặt nam của nội thành Dinh Chiêm hoặc nằm hẳn trong nội thành. Nếu nhìn về góc đông bắc trên mặt thành, nếu đứng từ vị trí này chúng ta có thể nhìn qua đường Nguyễn Du xưa và thấy được trường THCS Nguyễn Du hiện nay.

PreviousPhần 02NextPhần 4

Last updated 1 year ago

Was this helpful?

Diên Khánh

Không lâu sau, dưới đời vua Gia Long, vào năm 1812, địa bạ Quảng Nam cho thấy xã Câu Lâu lệ thuộc huyện Duy Xuyên trở lại. Lịch sử cho biết lúc này, hai sông Câu Lâu và Chợ Củi là hai sông nhỏ – riêng sông Câu Lâu dần dần có thể không tồn tại nữa; nó có thể biến thành bãi bồi, giống như trong tranh Chaya đã vẽ, trong khi hai sông Dưỡng Chân và Cầu Mống bành trướng hơn trước rất nhiều. Trong trường hợp này, xã Câu Lâu nằm trên cùng mảnh đất nối liền với địa phận bãi bồi Câu Lâu và huyện Duy Xuyên cũ. Vì thế, trong chu kỳ này huyện Duy Xuyên mới mở rộng lên phía bắc và tây vì các xã dọc theo sông Dưỡng Chân vả Câu Lâu, kể cả xã Câu Lâu đều lệ thưộc vào nó. Địa bạ Quảng Nam (1812) đã chứng minh cho điều này.

Riêng xã Cần Húc, chúng tôi nghĩ, luôn luôn thuộc về huyện Duy Xuyên – nhưng chỉ khi nào nó còn tồn tại trong thuộc Cần Húc. Khi thuộc Cần Húc bị bãi bỏ (có lẽ dưới triều vua Gia Long), cái tên Cần Húc cũng lùi vào dĩ vãng và trở thành xã Văn Đông (1806), vùng đất nhỏ nhoi này mới trực lệ huyện Diên Khánh. Địa bạ Quảng Nam đã xác nhận điều này vào năm 1812.

Chúng tôi nghĩ vào đầu thế kỷ 17, mặc dù đất đai trù phú, mênh mông nhưng dân số rất thưa thớt. Ở vùng nam Điện Bàn, chúng tôi nghĩ phần lớn chung quanh xã Cần Húc vào lúc ấy chỉ là rừng rú hoang vu, chưa khai thác, không một bóng người. Vì thế, địa phận xã Cần Húc có thể rộng rãi kéo dài từ bờ sông Cầu Mống cho đến bờ sông Chợ Củi (trong vòng 2 cây số) về hướng tây nam. Về phía nam Cần Húc, sau khi qua sông Cầu Mống là miền gò nổi rộng lớn Câu Lâu mà phía nam tiếp giáp với sông Câu Lâu. Gia phả tộc Nguyễn Văn và địa bạ Dinh Quảng Nam (1812) cho thấy địa phận xã Câu Lâu ngày xưa cũng thuộc về thuộc Cần Húc và nằm hai bên bờ sông Câu Lâu. Có lẽ, về sau cảnh đất lở và lụt lội chung quanh Cần Húc khiến Chúa Nguyễn Hoàng quyết định dời thành Quảng Nam về hướng tây nam dọc theo con đường đất xuống bờ sông Chợ Củi, đó là hiện thân của đường Nguyễn Du hiện nay. Sau khi bắt đầu xây dựng thành Quảng Nam dọc theo tuyến đường Thiên Lý ngay bờ sông Chợ Củi, nhất là khi thương mại vươn lên tại Hội An, chúng tôi nghĩ có một cuộc di dân từ các vùng đất khác đến Hội An, Dinh Chiêm và Cần Húc sinh sống để gầy dựng một tương lai sáng lạng cho Đàng Trong. Cộng với sự di dân của người Minh Hương và Nhật Bản, dân số người Việt ở Hội An, nói chung, bắt đầu tăng vụt. Vì thế, các làng xã mới mẻ, như Thanh Chiêm, Phú Chiêm, Đông An, Cẩm Pho, Phước Kiều, v.v… mới mọc lên và nằm sát gần nhau. Dựa theo sự lịch trình tiến hóa của con người, sau mấy trăm năm, một số làng xã cũ như Cần Húc bị quên lãng và dần dần biến mất. Thay vào đó chúng ta mới thấy xã Thanh Chiêm vào đầu thế kỷ 19 vươn lên và vượt trội Cần Húc. Tuy nhiên, thành trì Dinh Chiêm xưa cổ vẫn trụ trì trên mảng đất ngày nào nhưng nay thuộc về một làng xã khác có cái tên hiền hòa, thanh bình “Thanh Chiêm”.

Trong thời gian này (1778), chính quyền Anh Quốc cử ông Charles Chapman (1752-1809) đến Đàng Trong để thương lượng việc buôn bán trong tương lai. Nhưng khi ông đến Đàng Trong thì tình hình Đàng Trong rất hổn loạn. Chiến tranh xảy ra khắp nơi. Trong lúc này, thủ đô Huế đã bị quân Đàng Ngoài chiếm đóng. Năm trước, Chúa Nguyễn Phúc Thuần (1754-1777) cùng cháu Nguyễn Phúc Dương (?-1777) đã bị Tây Sơn giết chết. Lúc ấy, thành Dinh Chiêm cùng Trấn Quảng Nam rơi vào tay Tây Sơn và Đàng Ngoài. Trong bài tường trình của ông viết về tình hình ở Đàng Trong, ông cho biết cả khung cảnh Hội An và Dinh Chiêm rất điêu tàn. Riêng ở Dinh Chiêm ông diễn tả rất tỉ mỉ về thành quách ngoại thành ở đó như sau:

“Ngày hôm sau, chúng tôi đến thăm Trấn Thủ Quan: Ông cư ngụ tại cung điện của các vị vua Đàng Trong, cách thị trấn (Hội An) mà tôi đã đến hơn sáu dặm (Anh).Abbé Raynal cho chúng tôi biết chu vi của nó khoảng một lý, và chung quanh tường thành xếp hàng ngàn khẩu thần công. Có lẽ ông ta đã phóng đại ra hơi nhiều: bản thân tôi đã đến thăm nó vài lần và một người đi cùng tôi đã tìm có cơ hội để xem xét toàn bộ. Thành trì là một hình chữ nhật; chiều dài khoảng nửa dặm Anh, chiều rộng khoảng hai phần ba của chiều dài. Nó được hình thành bởi một bức tường chắn, đằng sau đó là một bờ đất cao 10 (3 m) hoặc 11 feet (3.3 m) được dựng lên, với các bậc thang leo lên thuận tiện cho việc phóng tên lửa. Nó không có lỗ pháo ngay trên tường chắn cao mà mà chỉ có các lỗ đục dưới đáy tường thò nòng súng thần công ra ngoài. Số súng thần công gắn chung quanh thành là khoảng 60 khẩu; súng chín pao (lbs) đạn là lớn nhất. Đối với những nơi sáu hoặc tám feet không có tường, người ta cắm những cây tre nhọn ngắn, dài từ sáu đến mười hai inch,xiên xuống đất; bên ngoài những thứ này là một con hào rộng 8 feet (2.4 m), và sâu nhiều cở, được rào bằng những bụi tre đang mọc mà phía bên ngoài nối tiếp bởi một loạt hàng tre nhọn đóng xuống lòng đất, và toàn bộ thành trì bên ngoài được bao bọc bởi hàng rào thấp kẻ ô vuông đan bằng các tấm tre chẻ vào với nhau. Bên trong thành trì được chia ra làm nhiều ngăn vuông xây bằng gạch, các góc cạnh vuông vắn với nhau. Một số là chợ, kho gạo, trại lính, chuồng ngựa, hay chuồng voi. Tất cả thành trì nơi nào cũng cần nhiều sửa chữa.

Vào năm 1802, Vua Gia Long (1802-1820) tiêu diệt Tây Sơn và thống nhất đất nước, nhưng Dinh Chiêm nay đã điêu tàn vì chiến tranh. Vua Gia Long quyết đình dời lỵ sở dinh Quảng Nam về Hội An trong một thời gian ngắn. Trong lúc đó, thành Dinh Chiêm được trùng tu trở lại như xưa. Năm 1806, Vua Gia Long đặt lỵ sở Dinh Quảng Nam ở xã Thanh Chiêm. Có lẽ bắt đầu từ đây, lỵ sở xã Thanh Chiêm trở nên một nơi đồng nghĩa với Dinh Quảng Nam, và để rồi cái tên Cần Húc hay Văn Đông bị lu mờ dần trong tiếng gọi nhân gian. Nhưng vài năm sau, vua Gia Long ra lệnh trùng tu Dinh Chiêm cũ, nhưng có lẽ ngài không tu bổ ngoại thành mà ông Chapman từng chứng kiến vào năm 1778 vì kể từ đó, không ai có thể nhận diện ra nó được nữa.

Nhìn hình bên phải, sau khi hai dòng sông Chợ Củi và Dưỡng Chân nhập làm một và đổ dồn vào sông Cầu Mống, nó uốn người lượn về hướng đông bắc và trở ngược về đông nam. Lúc này, sông Câu Lâu đã biến thành một bãi bồi nối liền xã Mỹ Xuyên (nay Thị Trấn Nam Phước) với gò bồi “Câu Dẫn” (hay Câu Dần) (nay là phường Điện Phương Đông). Nhắc nhở về quá khứ xa xưa hơn nữa khi những thương nhân Nhật Bản đáp thuyền xuống Hội An và vẽ lại trong Tranh Chaya vào năm 1640, sông Câu Lâu và Cầu Mống đã thay đổi vị trí cũng giống như trong hình trên bên phải (1907-1916) vậy. Nhưng trong một thời gian ngắn (Hãy xem hình bên trái vào năm 1930 trên) sông Câu Lâu đã khôi phục được sự hùng vĩ của nó và chọc thẳng xuyên qua huyện Duy Xuyên, cắt rời huyện này ra hai mảnh. Miền đất Câu Dẫn nay trở thành một gò bồi ở phía bắc gọi là Điện Phương (Đông) và huyện Duy Xuyên ngày nay nằm ở phương nam sông Thu Bồn. Riêng sông Cầu Mống, kể từ đó, vì lý do nào đó, lượng nước trên sông rút xuống dần và từ từ, đến ngày nay, chỉ còn là một con suối nhỏ mà thôi. Từ đó, hai miền đông, tây phường Điện Phương nhập lại thành một, nhưng vẫn bị cắt ngang bởi một con rạch nhỏ chảy dài từ tây nam lên đông bắc.

Dựa theo Hình 7, nội Thành Dinh Chiêm ở đầu thế kỷ 17 trông giống như một mảnh trăng lưỡi liềm nằm gọn giữa hai con đường đất. Tương đối nội thành Dinh Chiêm rất dài và hẹp – chiều dài đo từ đầu đường ngay THCS Nguyễn Du đến tuyến đường Thiên Lý là nửa cây số; chiều rộng nhất khoảng 160 m. Hai đầu thành thu hẹp như hai đầu võng. Bờ tường phía tây nam giáp sát tuyến đường Thiên Lý. Cửa thành được đặt bốn hướng vì theo ảnh hưởng thành trì Trung Quốc, nhưng cửa thành nam và tây nam hướng về sông Chợ Củi và sông Câu Lâu, chúng tôi nghĩ, là cửa chính; còn về phía tây bắc, hai con sông nhỏ chắn ngang trước mặt thành làm thành hàng rào thiên nhiên kiên cố. Những nơi không tiếp giáp với sông đều được bao bọc hào sâu che chở. Tường thành được xây cất bằng đất đắp lên khung tre cao khoảng 3-5 m với chu vi khoảng 300 trượng linh (1,410 Km) và diện tích không quá 25 ha.

Mặc dù những dữ kiện mà ông Chapman cho biết tương đối đầy đủ, nhưng ông không minh định vị trí ngoại thành Dinh Chiêm so với nội thành nên chúng tôi ban đầu đã gặp nhiều trở ngại vẽ ra bức tường ngoại thành. May mắn thay! Khi chúng tôi dựa vào địa lý vùng nam Điện Bàn vào đầu thế kỷ 17 chúng tôi mới có thể hình dung ra bức tường thành này. Vào lúc này, bờ sông Thu Bồn chạy song song và sát bên cạnh tuyến đường Thiên Lý chạy dài từ tây bắc xuống đông nam miền Câu Lâu. Ngoài ra, rất có khả năng một trong nhiều lý do mà Chúa Nguyễn xây ngoại thành là để bảo vệ nội thành. Vì vậy, vì cạnh tây nam của nội thành chạy song song với tuyến đường Thiên Lý, một cạnh của ngoại thành cũng sẽ như thế. Nhưng ngoại thành không thể bao gồm luôn cả tuyến đường Thiên Lý mà phải chừa nó ra cho việc giao thông. Thêm vào nữa, khi vẽ hình ngoài thành, mặt thành tây bắc không thể bao gồm nhà thờ Phước Kiều được mà phải loại bỏ nó ra ngoài thành. Ngoài ra, dựa theo tỉ lệ xây thành quách vào thời vua Gia Long trở về sau, tỉ lệ giữa hai cạnh ngắn-dài là khoảng 0.67 cho đến 1, thí dụ kinh thành Huế bắt đầu dưới đời vua Gia Long hay Thành Gia Định xây dựng dưới đời vua Minh Mạng cũng có tỉ số tương tự như thế.

Hình 31 – Nội Thành và Ngoại Thành Dinh Chiêm. Nguồn: Google Map và Bài Tường Trình của ông Chapman (1778). Nguồn: Google Map và JSTOR, .

Chúng tôi cũng tiên đoán rằng vị trí của Trạm Thương Khách rất gần nội thành Dinh Chiêm. Vì tránh lụt lội, nó có thể cũng được xây trên một nền đất cao hơn chung quanh. May thay, chúng tôi đã tìm thấy một website lấy tên là cho biết độ cao của đất đai cả thế giới bao gồm cả Việt Nam. Khi chúng tôi vào website và đặt chiều cao của mặt nước sông là 11 m, hầu hết cả vùng nam Điện Bàn đầu nằm dưới mặt nước, ngoại trừ một vài nơi như Thành Điện Bàn, dọc tuyến đường Thiên Lý và xã Đông An. Điều này cho thấy rất có thể Trạm Thương Khách nằm dọc theo tuyến đường Thiên Lý vì, theo chúng tôi nghĩ, trong đầu thế kỷ 17, con đường đất này nằm sát theo bờ sông Chợ Củi. Hơn nữa, trạm khách này nằm kế bên cạnh các con đường đường bộ nếu đi bằng xe ngựa. Sau đây là các vùng đất cao ở miền nam Điện Bàn mà website này cho biết (Hình 32):

Hình 32 – Độ Cao của Đất Đai Trong Vùng Nam Điện Bàn khi Mặt Nước Sông Dâng Lên Đến 11 m. Nguồn:

Hình 33 – Hai Địa Điểm Cao Nhất trên Đường Thiên Lý (2023). Nguồn:

[162]
[163]
[164]
[165]
[166]
[167]
[168]
[169]
[170]
[171]
[172]
[173]
[174]
[175]
[176]
[177]
http://www.jstor.org/stable/41505510
www.floodmap.net
www.floodmap.net
http://www.floodmap.net
[161]