KÝ ỨC ĐỔ VỠ BÊN HỒ GƯƠM VÀ ĐỀN ĐUỔM

Vietnamese - English

KÝ ỨC ĐỔ VỠ BÊN HỒ GƯƠM VÀ ĐỀN ĐUỔM

Bài: Lợi Phan Mai

Dưới ánh nắng nhạt của Hà Nội, tin tức quận Hoàn Kiếm đề xuất đốn hạ, di dời hàng cây cổ thụ bên hồ Gươm, thay bằng quảng trường nhạc nước và ánh sáng hiện đại, khiến lòng người không khỏi bâng khuâng.

Xa hơn, ở Thái Nguyên, đề xuất cho nhà tài trợ hạ giải cổng và một phần Đền Đuổm – nơi thờ danh tướng Dương Tự Minh – như nhát dao cắt vào ký ức dân tộc.

Từ góc nhìn di sản, những hành động này không chỉ là sự thay đổi vật chất, mà là nỗi đau của hoài niệm bị xóa nhòa, là sự xa lạ của cái mới chen vào chốn cũ, nơi không gian tâm linh và lịch sử từng đan xen trong từng nhành cây, viên gạch.

MEMORIES OF LOST HERITAGE BY HOAN KIEM LAKE AND DUOM TEMPLE

By Lợi Phan Mai

Under the pale sunlight of Hanoi, the news that Hoan Kiem district proposes to cut down and relocate the ancient trees by Hoan Kiem Lake, replacing them with a modern musical fountain and lighting system, has left people feeling uneasy.

Further away, in Thai Nguyen, the proposal to dismantle the gate and part of Duom Temple - a site dedicated to the revered general Duong Tu Minh - is like a knife cutting through the nation's collective memory.

From a heritage perspective, these actions are not just physical changes, but a painful erasure of nostalgia, a sense of disconnection between the old and the new, where spiritual and historical spaces once intertwined with every branch and brick

Lòng chợt trĩu nặng, khi ký ức cộng đồng bị đe dọa bởi những thứ xa lạ, không có trong sử sách, lẫn lộn với những nơi khác...

Hồ Gươm: Hàng cây và ký ức sống

Bên hồ Gươm, những cây cổ thụ sừng sững như những chứng nhân thầm lặng. Chúng đã đứng đó qua bao mùa hoa sữa thơm ngát, qua những ngày chiến tranh bom đạn, qua tiếng cười của trẻ thơ và bước chân chậm rãi của người già.

Với nhiều người dân Hà Nội, hàng cây ấy không chỉ là bóng mát, mà là “bộ nhớ sống” của Thủ đô. Đó là nơi cụ già kể lại chuyện vua Lê trả gươm, nơi thanh niên từng hẹn hò dưới tán lá, nơi trẻ nhỏ chơi đùa bên Tháp Rùa.

Trùng tu, tôn tạo, như cách người ta gia cố Nhà hát Lớn năm 1997 với 80% vật liệu gốc, là giữ lại hồn cốt ấy. Nhưng đốn hạ, thay bằng quảng trường nhạc nước lộng lẫy, là xóa đi ký ức, thay bằng thứ ánh sáng lạnh lẽo, xa lạ, chẳng khác gì những đô thị vô hồn nơi khác.

Hiến chương Venice (1964) đã nhấn mạnh: di sản cần được bảo tồn nguyên trạng để giữ giá trị lịch sử, văn hóa. Hồ Gươm – “con mắt rồng” của Thăng Long – không chỉ là cảnh quan, mà là chốn linh thiêng gắn với truyền thuyết Rùa thần.

Hàng cây là phần không thể tách rời của không gian ấy, là nhịp thở của đất trời hòa cùng lòng người. Phật giáo dạy rằng, mọi sự đều là Duyên khởi (Pratītyasamutpāda) – phá bỏ cái cũ mà không cân nhắc, là cắt đứt sợi dây nối giữa quá khứ và hiện tại.

Quảng trường mới, với ánh sáng và nhạc nước, có thể đẹp, nhưng nó không mang ký ức của dân tộc, không có trong sử sách, chỉ là sự sao chép lẫn lộn từ những nơi xa xôi...

My heart feels heavy when community memories are threatened by foreign, unfamiliar things that aren't part of our history. This is especially true for Hoan Kiem Lake, where ancient trees stand tall like silent witnesses. They've seen countless seasons of fragrant milk flowers, wartime bombings, children's laughter, and the slow steps of the elderly.

For many Hanoians, these trees are more than just shade; they're the "living memory" of the capital. They're where elderly people recount the legend of King Le's sword, where young people once dated under the foliage, and where children played near the Turtle Tower.

Preserving and honoring these trees, like the renovation of the Hanoi Opera House in 1997, which retained 80% of its original materials, is essential to maintaining their cultural significance. However, cutting them down and replacing them with a flashy musical fountain would erase our memories and replace them with cold, foreign lights, making our city feel soulless like many others.

The 1964 Venice Charter emphasizes the importance of preserving cultural heritage in its original state to maintain its historical and cultural value. Hoan Kiem Lake, the "dragon's eye" of Thang Long, is not just a scenic spot but a sacred place connected to the legend of the Turtle God. The trees are an integral part of this space, a harmonious blend of nature and human experience.

Buddhism teaches us that everything is interconnected (Pratityasamutpada). Thoughtlessly destroying the old breaks the connection between the past and the present. A new square with lights and music may be beautiful, but it won't hold our national memories or historical significance; it will just be a copycat of foreign ideas.

Đền Đuổm: Cổng đền và hoài niệm linh thiêng

Xa Hà Nội, tại Thái Nguyên, Đền Đuổm cũng đang đối mặt với nỗi đau tương tự. Cổng đền, với gạch đỏ và vữa vôi mật thời Nguyễn, là lối vào chốn thiêng thờ Dương Tự Minh – người anh hùng bảo vệ biên cương, kết nối dân tộc Kinh, Tày, Nùng.

Với người dân Phú Lương, cổng đền không chỉ là kiến trúc, mà là ký ức của lễ hội mùng 6 tháng Giêng, của lời cầu nguyện sức khỏe, mùa màng. Đó là nơi cụ bà từng quỳ khấn Đức Thánh Đuổm, nơi trẻ con nghe chuyện ông vung gươm đánh giặc Tống.

Trùng tu, như cách người ta thay gỗ lim mới cho đình Đình Bảng mà giữ nguyên chạm khắc, là cách bảo vệ hoài niệm ấy. Nhưng hạ giải, làm mới, là xóa đi dấu ấn ngàn năm, thay bằng thứ xa lạ chẳng ai nhận ra.

Duom Temple: The Temple Gate and Sacred Nostalgia

Far from Hanoi, in Thai Nguyen, Duom Temple is facing a similar pain. The temple gate, with its red bricks and Nguyen dynasty-era mortar, is the entrance to the sacred place where Duong Tu Minh - the hero who protected the border and connected the Kinh, Tay, and Nung ethnic groups - is worshipped.

For the people of Phu Luong, the temple gate is not just an architectural structure, but a memory of the January 6th festival, of prayers for health and good harvests. It's where elderly women once knelt to pray to Saint Duom, where children heard stories of him fighting against the Song invaders.

Restoration, like replacing old lim wood with new wood while preserving the carvings, is the way to protect that nostalgia. But dismantling and rebuilding is erasing a thousand-year-old legacy, replacing it with something foreign that no one recognizes

Hạ giải chỉ nên thực hiện khi di tích không thể phục hồi, như Hiến chương Venice đã chỉ rõ. Đền Đuổm, với thế đất “sơn thủy hữu tình”, là điểm tụ khí của vùng Đông Bắc, là biểu tượng tâm linh và đoàn kết dân tộc.

Phá cổng đền, như vụ nhà cổ 300 năm ở Hội An bị phá năm 2021 gây phẫn nộ, là xúc phạm thần linh, là đánh mất bản sắc. Phật pháp cảnh báo: “Người gây tổn hại điều thiêng liêng, tự trói mình vào khổ đau” (Kinh Tương Ưng Bộ).

Dismantling should only be done when a monument cannot be restored, as clearly stated in the Venice Charter. Duom Temple, with its picturesque landscape, is a gathering point for the spiritual energy of the Northeast region, and a symbol of national unity and spiritual connection.

Destroying the temple gate, like the destruction of a 300-year-old ancient house in Hoi An in 2021 that sparked outrage, is an insult to the divine, a loss of cultural identity. Buddhist teachings warn: "Those who harm the sacred, bind themselves to suffering" (Samyutta Nikaya).

Losing our cultural heritage is not just a loss of the past, but also a disconnection from our spiritual roots and national identity

Lòng dân Thái Nguyên từng gắn bó với từng viên gạch, giờ đây sẽ lạc lõng trước một công trình mới, không mang hơi thở của Dương Tự Minh, không có trong ký ức cộng đồng.

Sự xa lạ và nỗi đau của cái mới

Quảng trường nhạc nước bên hồ Gươm, hay cổng đền mới ở Đuổm, có thể hiện đại, nhưng chúng xa lạ với sử sách. Hồ Gươm không cần ánh sáng đời mới để đẹp, vì vẻ đẹp của nó nằm ở Tháp Rùa, hàng cây, và câu chuyện Rùa thần. Đền Đuổm không cần cổng mới, đền mới để linh thiêng, vì linh hồn của nó là kiến trúc thời Nguyễn và công ơn Dương Tự Minh.

Những thứ mới này, như bê tông chen vào Thành nhà Hồ hay khu thương mại thay phố cổ Hội An, chỉ làm lẫn lộn bản sắc, biến di sản thành bản sao của những nơi khác. Ký ức cộng đồng – từ cụ già kể chuyện đến trẻ nhỏ học lịch sử – sẽ tan biến, để lại khoảng trống không thể lấp đầy.

“Kinh Pháp Cú” dạy: “Người làm điều ác, ác sẽ trở lại” (câu 125). Phá cây cổ thụ, hạ cổng đền, không chỉ là tội với đời, mà là nghiệp chướng với đất trời.

Hàng cây hồ Gươm, cổng Đền Đuổm, là chứng nhân của thời gian, là nơi tâm linh và hoài niệm đan xen. Thay chúng bằng cái mới, là tự tay xóa đi ký ức của chính mình, là gieo nhân cho sự lạc lõng của thế hệ sau.

The people of Thai Nguyen once had a deep connection with every brick, but now they will feel lost in front of a new structure that doesn't carry the spirit of Duong Tu Minh, and isn't part of the community's collective memory.

The alienation and pain of something new

The musical fountain square by Hoan Kiem Lake, or the new temple gate in Duom, may be modern, but they are strangers to our history books. Hoan Kiem Lake doesn't need new lights to be beautiful, because its beauty lies in the Turtle Tower, the ancient trees, and the legend of the Turtle God. Duom Temple doesn't need a new gate or a new temple to be sacred, because its soul is in its Nguyen dynasty architecture and Duong Tu Minh's merit.

These new things, like concrete invading the Ho Citadel or commercial zones replacing Hoi An's ancient town, only confuse our identity and turn our heritage into copies of other places. The collective memory - from elderly people telling stories to children learning history - will disappear, leaving a void that can't be filled.

The Dhammapada teaches: "Those who do evil, evil will return" (verse 125). Destroying ancient trees, dismantling temple gates, is not only a crime against humanity but also a karmic obstacle against the natural world.

The trees by Hoan Kiem Lake, the gate of Duom Temple, are witnesses of time, where spirituality and nostalgia are intertwined. Replacing them with something new is like erasing one's own memory, sowing the seeds of disorientation for future generations

Lời nguyện giữa cõi vô thường

Bên hồ Gươm, dưới tán cây cổ thụ, hay trước cổng Đền Đuổm rêu phong, lòng chợt muốn thắp một nén hương. Nguyện cho những kẻ cầm búa, cầm cưa, biết dừng lại mà kính úy đất trời.

Nguyện cho Hà Nội và Thái Nguyên giữ được hồn cốt, để cây cổ thụ mãi reo trong gió, để cổng đền mãi là lối vào chốn thiêng.

Trùng tu là giữ gìn, hạ giải là phá hủy – xin chọn con đường của tỉnh thức, để di sản không chỉ là quá khứ, mà là ngọn lửa soi sáng tương lai.

A Prayer Amidst Impermanence

By Hoan Kiem Lake, under the shade of ancient trees, or before the moss-covered gate of Duom Temple, I feel an urge to light an incense stick.

May those who wield hammers and saws pause and reverence the natural world. May Hanoi and Thai Nguyen preserve their essence, so that the ancient trees continue to sway in the wind, and the temple gate remains the entrance to the sacred.

Restoration is preservation, demolition is destruction – let us choose the path of awareness, so that our heritage is not just a relic of the past, but a beacon illuminating the future