Thơ thế hệ - 字辈 - Generation Poem | Brian Wu
Thơ thế hệ - 字辈 - Generation Poem | Brian Wu
Nếu bạn là người Hải Nam (hay người Hoa nói chung) tại Việt Nam, chắc đâu đó ít nhất một lần, ông bà / cha mẹ của bạn nhắc đến 字辈, dòng thơ tên thế hệ, mà tiếng Hải Nam gọi là buệ. Ngày nay, với những người trẻ gốc Hoa, việc đặt tên con hoặc cháu mình theo tên thế hệ đã phai dần. Phần lớn lý do vì thế hệ ngày nay lớn lên với chữ Quốc Ngữ hoặc trong môi trường tiếng Anh, việc đặt tên và tên lót theo dòng họ, mà yêu cầu tối thiểu là bạn cần biết chút chữ Hán, không còn được thịnh hành như xưa nữa. Tên người ngày nay phần nhiều đều lấy từ các truyện xưa, các nhân vật trong phim, hay từ các đề nghị của những vị thầy bói với ngũ hành, bát quái để con cái sau này làm ăn có tiền bạc, danh vọng. Vậy, hãy để mình đưa bạn thoáng vào thế giới của những bài thơ thế hệ. Vì mình nghĩ thời nay, khi những thế hệ trước mất đi, rồi các thế hệ sau này còn sống ở Việt Nam hay hải ngoại, vì không còn liên lạc với dòng họ mình bên đảo Hải Nam, không còn biết nhiều chữ Hán, các thế hệ này chỉ còn nhớ vài tên lót trong dòng họ mà nhiều khi không biết đúng sai (vì nhiều chữ Hán có ý nghĩa rất khác nhau có thể cùng đọc một âm giống nhau, như chữ Long có rất nhiều chữ đồng âm Long > http://hvdic.thivien.net/han/long).
Bạn có biết, người Hoa mình khi biết người cùng họ và ở gần làng xóm mình, việc đầu tiên họ hỏi nhau sẽ là tên lót của nhau không? Vì sao vậy? Vì nếu hai người cùng chung một họ (ví dụ họ Phan) và dòng tộc cùng xài chung một bài thơ thế hệ (tùy từng tỉnh hoặc khu tại Trung Quốc), khi biết tên lót (辈 - bối - buệ) của người kia, mình sẽ biết vai vế giữa mình và người kia cách nhau bao xa? Do vậy, có rất nhiều trường hợp, khi bạn đến hội quán, khi nói tên lót với nhau, không chừng một cụ già râu dài thiệt là dài mà lại vai chắt so với bạn. Có khi đứa nhỏ đang ẵm trong tay, vậy mà lại là vai ông sơ của bạn chứ. Vì tên lót được dùng cho cả cho một họ ở cả tỉnh hay khu ấy, nên rất nhiều trường hợp, bạn và người kia không hề có quan hệ huyết thống (ít nhất chắc cũng là 7 hay 8 thế hệ trở lại), nhưng vai vế lại rất gần hay khá xa với nhau. Tự nhiên biết rồi, bạn thấy như được quen với người đang nói chuyện với mình thêm chút nữa.
Biết vậy rồi, bạn có thể hỏi, vậy chứ biết bài thơ thế hệ làm gì. Chuyện ở trên thì năm thì mười họa bạn mới gặp ai đó để hỏi. Thời nay là thời @ facebook, status cập nhật mỗi ngày còn không hết, ai lại tìm ba thứ này, có hữu dụng gì với thời nay đâu? Câu hỏi của bạn cũng rất đúng. Có lẽ mỗi người có một niềm yêu thích riêng. Nhưng nếu bạn biết bài thơ thế hệ và bạn thích, bài thơ thế hệ của dòng họ bạn còn có những lợi ích sau đây:
1. Dò tìm trong gia phả - À, bạn có bao giờ nhìn thấy cuốn gia phả xưa chưa hay bạn đã bao giờ đi tìm tài liệu cho gia phả chưa? Khi gia phả dòng họ là một quyển sách khá dày và quá trời bà con hay có rất nhiều quyển với đủ thứ tên, bạn sẽ rối đầu khi đọc luôn. Vì vậy, khi bạn đọc và thấy các thế hệ cùng chung một bối (một tên lót) thì sẽ rất dễ cho bạn dò tìm trên / dưới / phải / trái vì bạn biết chắc ba người này phải có tên lót này hay con người này phải có tên lót nọ. Nếu không có tên lót, nhiều khi dòng họ nhiều tên quá, bạn không biết trên / dưới / trái / phải ở trong sách mà tìm. Ví dụ, trong gia đình họ Phan ở huyện Văn Xương (Wèn Shơ) thôn Sơn Nội (Toa Lai xui), nếu bạn biết tên lót người đó là Gia (家) như Phan Gia Thanh, thì bạn biết chắc ba của người đó sẽ có tên lót là Chánh (正) như Phan Chánh Duyệt và con của người đó sẽ có tên lót là Tại (在) như Phan Tại Nguyên. Bạn cứ vậy mà tra trong gia phả rồi lần dò ra anh em / chú bác. Nếu bạn gặp những tên lót không phải Chánh hoặc Tại thì bạn biết những người đó không thuộc thế hệ ba hay con của người đang tìm. Bạn thấy hay không? Ngoài ra, mình đã tìm được khá nhiều bà con / anh em / chú bác với phương cách này và đôi khi, còn tìm ra được là ba má nhiều khi nhớ lộn vai vế, tên người đó nữa. Những lúc đó, cảm giác thật sướng.
2. Nghĩ về công lao của ông bà xưa để tự sửa mình - Khi bạn đọc một bài thơ thế hệ, biết đâu bạn sẽ tìm được những hoài bão, ước mơ của ông bà mình. Có khi tên lót mà bạn đang có biết đâu là bao nhiêu mơ ước tiền nhân đặt vào cho thế hệ của mình. Như dòng họ Phan ở trên, một phần bài thơ trong đó có đoạn 正 家 在 孝 德 , 輔 國 紀 顯 勳 - Chánh gia tại hiếu đức, Phụ quốc kỷ hiển hân nên khi bạn hoặc con bạn có chữ lót là Tại (在), nếu không biết bài thơ này, bạn có thể nghĩ ông bà tại sao lại lấy tên lót Tại nghe gì mà bình thường quá, không Vương hay Hiển hay Danh gì gì đó. Nhưng bạn đọc câu trên, bạn thấy chữ Tại quan trọng không vì bắt đầu thế hệ Tại này, cần dạy cho con hay tự luyện mình theo đạo ông bà, đạo hiếu đức, để sau này mà phụ quốc kỷ hiển hân. Chữ Tại quan trọng đến vậy nhưng nếu bạn không biết chữ Hán mà cũng không biết bài thơ thế hệ dòng họ mình, thì bạn làm sao hiểu tại sao thế hệ Gia của bạn và con của bạn là Tại cần phải đứng lên giúp dòng tộc và chịu gian khổ như cụ Đào Tấn ngày xưa đã viết - Lao xao sóng vỗ ngọn tùng, Gian nan là nợ anh hùng phải vay.
3. Đặt tên con cho đúng với ý nguyện tên lót. Nếu lấy tên thế hệ dòng họ Phan trên, nếu con bạn có tên lót là Tại (在) và cháu chắt bạn sẽ có tên lót Hiếu Đức, bạn có thể gởi hoài bão vào con bạn trở thành một kẻ sĩ, để con có thể sau này dạy cháu. Bạn có thể chọn các bộ Nhân (亻), bộ Thủy (氵) để đặt tên cho các con với tên lót Tại (在). Ngày xưa, trong dòng họ thường chọn một bộ cho thế hệ kế tiếp rồi ông bà theo vào đó mà chọn các chữ trong bộ chữ được chọn. Vì vậy, nếu bạn để ý, bạn sẽ thấy rất nhiều tên ông bà của mình xưa đều lấy chung một bộ, như bộ Nhân (亻), bộ Tâm (忄), bộ Thủy (氵) hay bộ Thảo (艹), v.v rồi các tên ông bà là từ các bộ ấy là đặt. Không như bây giờ, đi coi thầy bói xem con đẻ năm nào, giờ nào tên hợp với cha mẹ ra sao. Tên là bao nhiêu hoài bão của cha mẹ, dòng họ đặt lên vai đứa con, nên khi đặt tên, người ta cần phải để tâm thật tịnh, uống ly nước trà và nghĩ về cuộc đời, để rồi người con khi lớn cũng sẽ nhìn lại và tự đánh giá mình đã làm đúng hay được những gì cha mẹ / dòng họ mình đã trao cho mình chưa. Bạn thấy hay không? Thời nay, còn ai nghĩ về những chuyện này nữa. Nhưng một khi bạn tìm hiểu sâu về tim và thơ thế hệ, tôi chắc với bạn rằng bạn sẽ thích lắm.
Mà thơ thế hệ thì không phải là bạn và tôi chung một dòng họ (như họ Phan) là mình có chung một bài thơ thế hệ đâu nha. Ngay cả khi bạn ở chung một tỉnh Hải Nam cũng không hẳn là chung một bài thơ. Tùy số dân ở tỉnh đó và huyện đó mà ngày xưa những làng kề cận chung họ có chung một bài thơ thế hệ hay không. Mà bạn có biết, tên lót trong thơ thế hệ không hẳn chỉ dùng trong tên lót (middle name) hoài đâu nha? Như họ Hàn ở thôn Đại Ba (Đoa Pô xui) trấn Cẩm Sơn (Cám Toa) Hải Nam, tên thế hệ lại là để đặt cho tên (first name), nên đổi ngược lại, thành ra tên sẽ đặt vào tên lót. Vì vậy, khi ở Việt Nam vì nhiều trường hợp trùng tên quá (vì ở Việt Nam mình kêu theo tên mà như anh Hiên, anh Phong, anh Nguyên), nên họ Hàn ngoài đời lại có thể dùng tên khác trong xã hội để khỏi bị trùng tên khi bạn hàng gọi hay khi gặp nhau.
Thơ thế hệ còn rất nhiều cái hay. Nếu một hôm nào đó bạn rãnh rỗi, bạn hãy thử hỏi cha mẹ hoặc ông bà hoặc bà con về bài thơ thế hệ của dòng họ bạn xem. Nếu được, bạn hãy chia sẻ bài thơ dòng họ của bạn. Biết đâu đó, có những người bạn khác họ không còn biết hay đang tìm bài thơ thế hệ cho gia đình họ. Nếu bài thơ của bạn cũng là của họ, biết đâu bạn và những người ấy lại bắt mặt làm quen và có thể là bà con với nhau đã lâu rồi mà không biết. Hãy cùng nhau chia sẻ những bài thơ thế hệ nghen bạn! Family Generation Naming Poem Rocks !!!
Để tiện việc chia sẻ, mình sẽ từ từ tải lên các bài thơ vào trong Picture Album Thơ thế hệ - Generation Poems trong dạng JPEG để mọi người dễ đọc.
Enjoy
Brian
P.S: Bài thơ họ Phan huyện Văn Xương Hải Nam. Bạn đọc lên thấy đã không?
万翁宏朝世，保王廷中文。 Vạn ông hoàng triều thế, bảo vương đình trung văn.
水木火土宇，大有光于先。 Thủy mộc hỏa thổ vũ, đại hữu quan vu tiên.
正家在孝德，辅国纪显勋。 Chánh gia tại hiếu đức, phụ quốc kỷ hiển huân.
祥书泰浮日，昌明应运兴。 Tường thư thái phu nhật, xương minh ứng vận hưng.
安全开盛会，纯厚福乃成。 An toàn môn thạnh hội, thuần hậu phước nải thành.
修善荣华美，才尤业树嘉。 Tu thiện vinh hoa mỹ, tàu du nghiệp thụ gia.
Last updated
Was this helpful?